Ostre i przewlekłe zapalenie ucha środkowego – objawy, przyczyny, leczenie

Strona główna » Artykuły » Ostre i przewlekłe zapalenie ucha środkowego – objawy, przyczyny, leczenie

Uszy są dobrze unerwione, zlokalizowane w pobliżu nosa i gardła, dlatego też są wrażliwe na ból. Zapalenie ucha środkowego zalicza się do częstych dolegliwości związanych z narządem słuchu. Jego przyczyny to zwykle zakażenia bakteryjne, a objawy poza silnym bólem mogą dotyczyć także układu pokarmowego. Zobacz, co warto wiedzieć na temat zapalenia ucha środkowego i jak wygląda leczenie tej przypadłości.

Spis treści:

1. Czym jest ostre i wysiękowe zapalenie ucha środkowego?
2. Objawy zapalenia ucha środkowego – jakie są objawy u dorosłych i dzieci?
3. Przyczyny zapalenia ucha środkowego
4. Dlaczego zapalenie ucha środkowego częściej występuje u dzieci?
5. Czynniki zwiększające ryzyko zapalenia ucha
6. Jak wygląda leczenie zapalenia ucha środkowego?
7. Krople do uszu przy zapaleniu ucha środkowego. Łagodzenie bólu ucha
8. Zapalenie ucha środkowego – leczenie chirurgiczne oraz powikłania

Czym jest ostre oraz wysiękowe zapalenie ucha środkowego?

Zapalenie ucha środkowego to jedna z najczęściej występujących chorób zapalnych u dzieci, ale jej objawy mogą pojawić się także w wieku dorosłym. Szacuje się, że nawet ok. 60% dzieci choruje na ostre zapalenie ucha środkowego w pierwszym roku życia, z kolei u części dzieci silny ból ucha związany ze stanem zapalnym przyjmuje postać przewlekłą, wielokrotnie nawracającą¹. Natomiast na wysiękowe zapalenia ucha środkowego na ogół chorują dzieci między 1. a 2. rokiem życia². Jest to jedna z głównych przyczyn rozwoju niedosłuchu u dzieci.

O zapaleniu ucha środkowego mówi się, gdy zakażenie uszu dotyczy ich środkowej części. Zgodnie z budową anatomiczną ucho środkowe składa się z błony i jamy bębenkowej, trzech kosteczek słuchowych, trąbki Eustachiusza i powierzchni zewnętrznej okienka owalnego. Stan zapalny może dotyczyć jednego lub obu uszu.

W zależności od przyjętego podziału wyróżnia się następujące rodzaje zapalenia ucha środkowego:

• ostre (ropne i nieropne),
• przewlekłe (z wysiękiem lub bez),
• wysiękowe.

Ostre zapalenie ucha środkowego to stan zapalny wyściółki ucha, któremu często towarzyszy ropny wyciek z przewodu słuchowego zewnętrznego. Z postacią przewlekłą mamy do czynienia w przypadku nawracającego zapalenia ucha środkowego, będącego często następstwem nieprawidłowego leczenia poprzednich zakażeń.

W przebiegu wysiękowego zapalenia ucha środkowego osoba chora może, ale nie musi odczuwać dolegliwości bólowych. Jeden z czynników wywoławczych choroby to nieprawidłowe funkcjonowanie trąbki słuchowej. Natomiast specyficznym objawem jest gromadzenie się wydzieliny w jamie bębenkowej, które stopniowo prowadzi do pogorszenia się słuchu.

Objawy zapalenia ucha środkowego – jakie są objawy u dorosłych i dzieci?

Ucho środkowe odpowiada m.in. za wzmocnienie fal dźwiękowych oraz ich przeprowadzenie do głębszych struktur narządu słuchu. Z tego też powodu zapalenie ucha środkowego daje objawy związane z pogorszeniem, a przy nieodpowiednim postępowaniu także z utratą słuchu w chorym uchu. Niedosłuch może występować jednocześnie z szumem w uszach.

Najbardziej uciążliwe objawy ogólne ostrego zapalenia ucha środkowego to kłujący lub pulsujący ból ucha – zwykle trwa nieustannie i nasila się podczas przyjmowania pozycji leżącej. Często może pojawiać się jednoczesny ból ucha i gardła oraz objawy infekcji takie jak katar i kaszel.

Niekiedy zapalenie ucha środkowego przebiega z występowaniem uczucia wypełnienia, jakby w uchu pozostawało ciało obce. Objaw ten może być związany z zaczerwienieniem i opuchnięciem struktur ucha środkowego. Gdy dojdzie do nagromadzenia płynu z domieszką ropy, pojawia się intensywny ból, który zwykle mija w następstwie perforacji błony bębenkowej. Perforacji może towarzyszyć stały lub okresowy wyciek z ucha.

Zapalenie ucha wywołuje takie same objawy u dorosłych, jak i u dzieci, ale osoby dorosłe zwykle bez problemu są w stanie określić swoje dolegliwości. Silny ból ucha u niemowląt i małych dzieci można natomiast zaobserwować na podstawie innych symptomów, takich jak płaczliwość, pocieranie ucha rączką czy też wiercenie się dziecka podczas leżenia i pocieranie główką o poduszkę. Zapalenie ucha środkowego u dzieci może objawiać się także osłabieniem apetytu, niechęcią do ssania i picia.

Osoby cierpiące na zapalenie ucha środkowego mogą ponadto zaobserwować objawy ogólnoustrojowe, takie jak:

• wysoka gorączka lub stan podgorączkowy (w zależności od rodzaju choroby, np. wysiękowe zapalenie ucha środkowego nie daje objawów w postaci podwyższonej temperatury ciała);
• złe samopoczucie, osłabienie;
• nudności, wymioty i biegunki, zwłaszcza u dzieci;
• bolesność wyrostka sutkowatego;
• tkliwość ucha przy dotyku, wyciek z ucha.

Przyczyny zapalenia ucha środkowego

Diagnozę stawia się na podstawie wywiadu i badania. Zapalenie ucha środkowego związane jest najczęściej z infekcją górnych dróg oddechowych – bakteryjną lub wirusową. Bardzo rzadko zapalenie ucha występuje w następstwie przedostania się drobnoustrojów innymi drogami np. przez krew.

Przyczyną zapalenia ucha środkowego jest zaburzona drożność trąbki słuchowej. Za większość zachorowań odpowiada infekcja bakteryjna, która dotyczy ok. 70% przypadków (w zależności od stosowanych technik badawczych). Bakterie odpowiedzialne za rozwój zapalenia ucha środkowego to głównie Streptococcus pneumoniae (pneumokoki), Haemophilus influenzae i Moraxella catarrhalis. Te same bakterie wywołują inne objawy przeziębienia, dlatego ból ucha i gardła, katar, kaszel i ból zatok często występują jednocześnie.

Zapalenie ucha środkowego może być wywołane także infekcją wirusową, która dotyczy ok. 30% przypadków. Wirusy atakujące górne drogi oddechowe to m.in. rhinowirusy, adenowirusy i wirusy grypy. Wirusowe zapalenie ucha powoduje powstawanie wysięku, co z kolei stanowi pożywkę dla bakterii, a tym samym zwiększa się ryzyko nadkażenia bakteryjnego. Wirusy zwykle przyczyniają się do rozwoju ostrej postaci zapalenia ucha środkowego o charakterze bakteryjnym.

Dlaczego zapalenie ucha środkowego częściej występuje u dzieci?

Największa zachorowalność na zapalenie ucha środkowego dotyczy dzieci w wieku od 6. miesiąca do 2. roku życia. Tendencja do tego schorzenia spada u dzieci w wieku szkolnym, rzadziej pojawia się także u dzieci starszych i osób dorosłych. Jednak częstotliwość zachorowania wciąż pozostaje wysoka.

Biorąc pod uwagę, że choroba dotyczy głównie dzieci, większość rodziców  chce wiedzieć, czy zapalenie ucha jest zaraźliwe. Otóż zarówno bakterie, jak i wirusy odpowiedzialne za zakażenie uszu w istocie są zaraźliwe. Oznacza to, że styczność z osobą chorą może spowodować rozprzestrzenienie się drobnoustrojów. Niemniej jednak nie u każdego kontakt z wirusem lub bakterią przerodzi się w infekcję, a tym bardziej w zapalenie ucha środkowego.

Dzieci w pierwszych latach życia mają niedostatecznie rozwinięty układ odpornościowy, dlatego też są bardziej narażone na zachorowanie niż osoby dorosłe. Co więcej, jedną z przyczyn zapalenia ucha środkowego u dzieci jest budowa anatomiczna. Krótka, szeroka i poziomo przebiegająca trąbka słuchowa (trąbka Eustachiusza) skraca drogę między gardłem a uchem. W konsekwencji wszelkie drobnoustroje z łatwością mogą przedostać się z nosogardzieli do ucha.

Czynniki zwiększające ryzyko zapalenia ucha

Poza osłabionym układem immunologicznym i budową kanału słuchowego istnieją inne czynniki zwiększające ryzyko zapalenia ucha środkowego. Osoby, które mają zwiększone predyspozycje do zachorowania, powinny szczególnie dbać o uszy, a także odpowiednio leczyć wszelkie infekcje górnych dróg oddechowych.

Zapalenie ucha środkowego rozwija się częściej w przypadku nieprawidłowości takich, jak:

• przerost migdałków, w tym „trzeci migdał”;
• nieprawidłowa budowa podniebienia;
• wady anatomiczne twarzoczaszki;
• choroby genetyczne, np. zespół Downa;
• obrzęk błony śluzowej pokrywającej trąbkę słuchową, np. w wyniku reakcji alergicznej;
• zapalenie zatok przynosowych;
• przewlekły katar;
• wirusowe choroby zakaźne, np. ospa i płonica (mogą prowadzić do ostrego martwiczego zapalenia ucha środkowego);
• wdychanie dymu tytoniowego;
• nadczynność tarczycy;
• uraz spowodowany zmianą ciśnienia w uchu.

Jak wygląda leczenie zapalenia ucha środkowego?

Co robić w przypadku nawracającego ostrego zapalenia ucha środkowego? Leczenie zapalenia ucha środkowego zależy od przyczyny i rodzaju schorzenia, a także stopnia nasilenia dolegliwości. Podczas pierwszych dwóch dni od pojawienia się objawów chorobowych zwykle leczenie ogranicza się do stosowania doustnych leków o działaniu przeciwbólowym i przeciwzapalnym. Antybiotyki rekomendowane są tylko w uzasadnionych przypadkach, gdy stwierdza się jednoczesne występowanie objawów klinicznych i zmian w obrazie otoskopowym.

Jeśli dolegliwości nie mijają w ciągu 48 godzin lub mają charakter narastający, zwykle dołącza się antybiotykoterapię. Wcześniejsze podanie antybiotyku przy ostrym zapaleniu ucha środkowego zaleca się w sytuacjach takich, jak:

• zapalenie ucha środkowego u niemowląt poniżej 6. miesiąca życia;
• gdy dolegliwości występują obustronnie u dzieci do 2. roku życia;
• w przypadku pacjentów z zespołem Downa, wadami twarzoczaszki i upośledzoną odpornością;
• przy jednoczesnym zaobserwowaniu objawów takich jak wymioty i wysoka gorączka;
• u osób z nawrotowym zapaleniem ucha środkowego;
• u pacjentów z wysiękiem z ucha.

Krople do uszu przy zapaleniu ucha środkowego. Łagodzenie bólu ucha

W wielu przypadkach zapalenie ucha środkowego mija samoistnie lub pod wpływem antybiotykoterapii, jeśli okazuje się ona wskazana. Antybiotyki mają właściwości przeciwbakteryjne, co oznacza, że zwalczają patogeny bakteryjne. Nie wpływają natomiast na infekcje o podłożu grzybiczym i wirusowym. Środki takie mają również niewielki wpływ na łagodzenie bólu ucha, który okazuje się istotnym problemem w trakcie infekcji.

Z wyboru stosuje się doustne leki o działaniu przeciwbólowym, najczęściej na bazie niesteroidowych leków przeciwzapalnych. Niemniej jednak ulgę w bólu przynoszą one z opóźnieniem, po wchłonięciu i uruchomieniu mechanizmów działania przeciwbólowego. W celu redukcji bólu przy zapaleniu ucha środkowego z pomocą mogą przyjść krople LIX o działaniu miejscowo znieczulającym, z pominięciem wpływu ogólnoustrojowego.

W wyrobie medycznym LIX zastosowano glicerol, który poprzez działanie osmotyczne redukuje obrzęk i związany z nim ból ucha, a także chlorowodorek lidokainy, który działa w miejscu podania już po kilku minutach, co niemal natychmiast łagodzi ból. Stężenie chlorowodorku lidokainy w kroplach LIX to zaledwie 0,5%, jednak już niewielka dawka jest wystarczająca do wyeliminowania bólu ucha przy stanach zapalnych. Oba składniki kropli LIX łącznie wykazują synergistyczne działanie i jednocześnie odznaczają się wysokim profilem bezpieczeństwa podczas stosowania. Jeśli zapalenie ucha środkowego przebiega bez perforacji (pęknięcia) błony bębenkowej, aplikacja kropli dousznych może stanowić doskonałe wsparcie leczenia.

Zapalenie ucha środkowego – leczenie chirurgiczne oraz powikłania

W przypadku gdy lekarz stwierdza ostre zapalenie ucha środkowego z towarzyszącym silnym bólem i uwypukleniem błony bębenkowej ucha, konieczne może być leczenie operacyjne, np. przeprowadzenie paracentezy.

Jest to zabieg polegający na wykonaniu niewielkiego nacięcia w błonie bębenkowej, w której umieszcza się drenik odprowadzający patologiczną wydzielinę z ucha. Zabieg taki zmniejsza ból i redukuje ryzyko pozapalnych powikłań. Przeprowadzany jest w znieczuleniu miejscowym, jednak w przypadku małych dzieci konieczne może okazać się znieczulenie ogólne. Paracentezę wykonuje się także diagnostycznie oraz w niektórych przypadkach wysiękowego zapalenia ucha środkowego trwającego przewlekle przez kilka miesięcy.

Leczenie ostrego zapalenia ucha środkowego może wymagać odsysania wydzieliny i złuszczonego nabłonka w gabinetach laryngologicznych. W niektórych przypadkach przeprowadza się także rekonstrukcję błony bębenkowej czy zabiegi mające na celu usunięcie patologicznych tkanek zapalnych, takich jak perlaki i ziarniny.

Zapalenie ucha pojawia się u dzieci i dorosłych. Bez względu na to, ile trwa, jakie są objawy i z jakim rodzajem stanu zapalnego mamy do czynienia, konieczne jest leczenie pod okiem specjalisty. Niestosowanie się do zaleceń lekarskich grozi różnymi powikłaniami, np. zapaleniem wyrostka sutkowatego lub zapaleniem błędnika. Nieleczona infekcja może prowadzić do ciężkiego uszczerbku na zdrowiu. Istnieje ryzyko powikłań wewnątrzczaszkowych, a w skrajnych przypadkach także utraty życia.

 

Źródła:

1. Janczewski G.: Otolaryngologia praktyczna. Via Medica, 2007.
2. Jurkiewicz D., Zielnik-Jurkiewicz B.: Lidokaina w zapaleniach uszu – działanie, bezpieczeństwo, zastosowanie. Terapia, nr specjalny, sierpień 2019.
3. Kuczkowski J., Aktualne problemy w rozpoznawaniu i leczeniu ostrego i wysiękowego zapalenia ucha środkowego, Forum Medycyny Rodzinnej 2011;5(4), s. 287–294. https://journals.viamedica.pl/forum_medycyny_rodzinnej/article/view/17972/14173 (data odczytu: 01.03.2023).
4. https://swiatlekarza.pl/wysiekowe-zapalenie-ucha-srodkowego-u-dzieci/ (data odczytu: 01.03.2023).
5. https://ktomalek.pl/blog/zapalenie-ucha-dolegliwosc-wieku-dzieciecego/w-641 (data odczytu: 01.03.2023).
6. https://www.mp.pl/pacjent/otolaryngologia/choroby/choroby-uszu/177491,ostre-zapalenie-ucha-srodkowego (data odczytu: 01.03.2023).
7. https://podyplomie.pl/medycyna/10674,zapalenie-ucha-srodkowego (data odczytu: 01.03.2023).