Zapalenie ucha zewnętrznego - przyczyny, objawy, leczenie
Zapalenie ucha zewnętrznego („ucho pływaka”) wynika z infekcji, głównie bakteryjnej i grzybiczej. Wbrew pozorom choroba diagnozowana jest najczęściej nie u pływaków, a u dzieci. Jeśli na zapalenie uszu tego typu cierpi osoba dorosła, przyczyny zwykle wiążą się z długotrwałym narażeniem na wilgoć w uchu, stąd też potoczna nazwa schorzenia. Objawy infekcji ucha zewnętrznego, chociaż dotyczą przewodu słuchowego i małżowiny usznej, mogą być odczuwane w środku ucha, a także w innych częściach ciała oraz ogólnoustrojowo. Sprawdź, jak rozpoznać zapalenie ucha zewnętrznego i na czym polega prawidłowe leczenie.
Spis treści:
- Jakich części dotyczy zapalenie ucha zewnętrznego? Budowa ucha
- Zapalenie ucha zewnętrznego – przyczyny infekcji
- Kto jest najbardziej narażony na zakażenie ucha?
- Objawy zapalenia ucha zewnętrznego
- Zapalenie ucha zewnętrznego – na czym polega leczenie?
Jakich części dotyczy zapalenie ucha zewnętrznego? Budowa ucha
Najprostszy podział części ucha uwzględnia ucho zewnętrzne, środkowe i wewnętrzne. Każda z wymienionych struktur narażona jest na rozwój stanu zapalnego. Jeśli jednak analizie zostanie poddana budowa ucha zewnętrznego, wymienia się stosunkowo niewiele części w porównaniu do pozostałych i wyjątkowo skomplikowanych elementów narządu słuchu.
Ucho zewnętrzne składa się z wielu części, jedną z nich jest małżowina uszna. Jej wielkość i kształt są różne u każdej osoby – wygląd uszu to kwestia genetyczna. Małżowinę uszną tworzy elastyczna chrząstka pokryta skórą, która jest narażona na niemal stały kontakt z drobnoustrojami. Mimo że kontakt z bakteriami, grzybami i wirusami ma właśnie małżowina, to częściej diagnozuje się zapalenie ucha zewnętrznego na nabłonku przewodu słuchowego.
Budowa ucha zewnętrznego, jak było wspomniane, jest cechą indywidualną. W prawidłowo zbudowanej małżowinie wyróżnia się jednak elementy wspólne, takie jak:
- obrąbek,
- czółenko,
- grobelka,
- muszla małżowiny,
- dół trójkątny,
- skrawek,
- przeciwskrawek.
Natomiast przewód (kanał) słuchowy ma ok. 2–3 cm długości i nieco ponad pół centymetra średnicy. Nie jest on prosty, a nieco wygięty w kształt litery ,,S” i podobnie jak małżowinę pokrywa go nabłonek. Znajdują się w nim liczne gruczoły odpowiedzialne m.in. za produkcję i wydzielanie woskowiny usznej. Ucho zewnętrzne kończy się w części, gdzie występuje elastyczna, cienka błona bębenkowa. To do niej kierowane są fale dźwiękowe, które wychwytuje i kieruje ucho zewnętrzne.
Zapalenie ucha zewnętrznego – przyczyny infekcji
Do każdej części ucha mogą wniknąć drobnoustroje chorobotwórcze, jednak droga ich przedostawania się do narządu słuchu jest odmienna w zależności od tego, o jakim rodzaju zapalenia uszu mowa. W przypadku zapalenia ucha środkowego zarazki zwykle przedostają się z nosa, zatok i gardła. Natomiast infekcje ucha zewnętrznego najczęściej wywołują patogeny przedostające się ze środowiska zewnętrznego. Jako przyczyny zapalenia ucha zewnętrznego wymienia się głównie bakterie z rodzaju Pseudomonas aeruginosa i Staphylococcus aureus, nieco rzadziej grzyby (Candida sp. i Aspergillus sp.) i wirusy (np. Varicella-Zoster wywołujący półpasiec uszny).
Drobnoustroje rozwijają się w warunkach sprzyjających ich namnażaniu, czyli przy wysokiej temperaturze i w wilgotnym środowisku. Z tego też powodu infekcja obejmująca zewnętrzny przewód słuchowy zyskała miano „ucha pływaka”. Osoby regularnie korzystające z basenu, zawodowi nurkowie czy bywalcy sauny kilkukrotnie częściej borykają się z opisywanym schorzeniem. Pływacy mogą zapobiegawczo korzystać z zatyczek do uszu, które ograniczają wodzie dostęp do ucha.
Nadmiernej wilgotności przewodu słuchowego zewnętrznego sprzyja także gromadzenie się woskowiny usznej, która zalegając w uchu, stwarza optymalne warunki do rozwoju zarazków. Niewłaściwe mycie głowy, np. kierowanie strumienia wody do uszu oraz ich niedostateczne osuszanie, także zwiększa ryzyko infekcji. Należy jednak wspomnieć, że większość patogenów naturalnie bytuje w przewodzie słuchowym. Ich namnażanie obserwuje się w momencie, gdy układ odpornościowy nie funkcjonuje prawidłowo. Ma to miejsce szczególnie u najmłodszych, dlatego zapalenie ucha zewnętrznego najczęściej obserwuje się u dziecka poniżej 14. roku życia, które ma niedojrzały układ immunologiczny. Zapalenie ucha nie jest zaraźliwe, jednak można się zarazić konkretnym rodzajem bakterii lub grzyba. To, czy kontakt z patogenem przerodzi się w chorobę, zależy tylko od swoistej oporności i obecności czynników ryzyka.
Zakażenie ucha rozwija się najczęściej u osób, które mają podrażniony przewód słuchowy. Zaburzenia pierwszej bariery ochronnej, jaką jest naskórek, umożliwiają bakteriom penetrację skóry. Urazy mechaniczne, zadrapania przy nagminnym czyszczeniu uszu czy łuszczenie się naskórka przy chorobach skóry zwiększają więc ryzyko zapalenia ucha zewnętrznego.
Objawy zapalenia ucha zewnętrznego
Zapalenie ucha zewnętrznego u dziecka i dorosłych wywołuje takie same objawy, niemniej najmłodsi często nie są w stanie ich wyrazić, dlatego podstawą diagnozy jest nie wywiad, a obserwacja.
W pierwszej kolejności zwykle występuje zaczerwienienie i ból małżowiny usznej. Uporczywe swędzenie ucha często wymusza mimowolne drapanie. W miarę rozwoju infekcji skórę ucha mogą pokrywać krwiste pęcherze, wysypka i łuszczące się plamy, może pojawić się też wyciek z ucha. Silny ból ucha towarzyszący zapaleniu ucha zewnętrznego może być odczuwany także w środku. Niekiedy promieniuje również do okolicznych tkanek, pojawia się ból za uchem oraz bóle głowy.
W przypadku zapalenia ucha zewnętrznego często występują objawy ogólnoustrojowe, takie jak gorączka lub stan podgorączkowy, złe samopoczucie, osłabienie. W przebiegu infekcji przewód słuchowy zwykle jest obrzęknięty i zaczerwieniony, co może zaburzać prawidłowe słyszenie.
Zapalenie ucha zewnętrznego – na czym polega leczenie?
Za zapalenie ucha zewnętrznego rzadko odpowiadają infekcje wirusowe, dlatego leczenie zwykle wymaga przyjmowania leków dostępnych na receptę, które eliminują przyczyny choroby. Patogeny grzybicze zwalcza się lekami o właściwościach grzybobójczych lub grzybostatycznych, natomiast bakterie poprzez przyjmowanie antybiotyków doustnie lub miejscowo.
Konsultacja z lekarzem i wdrożenie odpowiedniego leczenia pozwalają uniknąć poważnych konsekwencji. W przypadku zakażenia bakteryjnego laryngolog może pobrać próbkę wydzieliny z ucha. Badanie bakteriologiczne umożliwi ustalenie, jakie antybiotyki będą skuteczne w walce z bakterią. Przy nawracającym zakażeniu grzybami wykonuje się badanie mykologiczne, dzięki któremu można dopasować leki przeciwgrzybicze. Po przebytych infekcjach konieczne może okazać się badanie słuchu, jeśli podejrzewa się, że doszło do jego upośledzenia w konsekwencji zakażenia (np. po zakażeniu półpaścem).
Leczenie zapalenia ucha zewnętrznego może być długotrwałe i najczęściej konieczne jest jednoczesne stosowanie antybiotyków i środków przeciwbólowych, ponieważ antybiotyki nie uśmierzają bólu. Jak leczyć zapalenie ucha zewnętrznego i towarzyszący mu ból? Poza środkami doustnymi jednym ze sposobów są krople do uszu, np. wyrób medyczny LIX o działaniu miejscowym. Preparaty miejscowe ze względu na właściwości osmotyczne doskonale radzą sobie w przypadku schorzeń, w których przebiegu konieczne jest usunięcie nadmiaru wilgoci z tkanek, co jest równoznaczne z redukcją obrzęku i bólu. Stan zapalny ucha, zwany popularnie „uchem pływaka”, należy do jednych z głównych wskazań do stosowania kropli.
Źródła:
- Hossmann-Poznańska E., Dzierżanowska D.: http://www.otolaryngologia.org.pl/orl2/pdf/zalecenia/zalecenia_zapalenie_ucha_zewnetrznego_tekst.pdf (data odczytu: 01.12.2020).
- Jurkiewicz D., Zielnik-Jurkiewicz B.: Lidokaina w zapaleniach uszu – działanie, bezpieczeństwo, zastosowanie. Terapia, nr specjalny, sierpień 2019.
- Lepka P., Katkowska A., Barnaś Sz.: Złośliwe zapalenie ucha zewnętrznego – opis przypadku. Otorynolaryngologia 2018, 17(3): 118-123.
