Zapalenie wyrostka sutkowatego – objawy, przyczyny, leczenie. Jak rozpoznać zapalenie?
Zapalenie wyrostka sutkowatego (mastoiditis) należy do powikłań wewnątrzskroniowych ostrego lub przewlekłego zapalenia ucha. Leczenie w przypadku dzieci powinno odbywać się w warunkach szpitalnych i należy rozpocząć je jak najszybciej, ponieważ postępujący proces zapalny niesie ryzyko poważnych komplikacji zdrowotnych. Wyjaśniamy, czym jest wyrostek sutkowaty, jakie są objawy stanu zapalnego tej części czaszki i na czym polega leczenie.
Spis treści:
- Czym jest wyrostek sutkowaty ucha?
- Zapalenie wyrostka sutkowatego – przyczyny
- Czynniki zwiększające ryzyko zapalenia wyrostka sutkowatego
- Objawy zapalenia wyrostka sutkowatego za uchem
- Powikłania zapalenia wyrostka sutkowatego
- Zapalenie wyrostka sutkowatego – leczenie stanu zapalnego
Czym jest wyrostek sutkowaty?
Kość skroniowa znajduje się w bocznej części czaszki, w okolicy ucha. Składa się z czterech części – łuskowej, sutkowej, bębenkowej i skalistej. Z kolei wyrostek sutkowaty jest zlokalizowany w części sutkowej kości skroniowej, stanowi jej przedłużenie w dolnej części za uchem. Kość wyrostka sutkowatego zawiera wypełnione powietrzem przestrzenie pneumatyczne.
U noworodków wyrostek sutkowaty nie jest wyraźnie zaznaczony i zaczyna się rozwijać dopiero po pierwszym roku życia. Wyglądem zwykle przypomina stożek, jednak może mieć różną wielkość i kształt, w zależności od indywidualnych cech. Na wyrostku sutkowatym znajdują się przyczepy ważnych mięśni, m.in. mięsień płatowaty głowy.
Zapalenie wyrostka sutkowatego – przyczyny
Wyrostek sutkowaty znajduje się w bliskim sąsiedztwie ucha środkowego i wewnętrznego, dlatego też jest on narażony na powikłania po chorobach uszu. Zapalenie wyrostka sutkowatego należy do najczęstszych powikłań ostrego i przewlekłego zapalenia ucha środkowego. Przyczyny infekcji to drobnoustroje bakteryjne, np. Streptococcus pyogenes lub Staphylococcus aureus, które przedostają się z ucha do wyrostka sutkowatego za pośrednictwem naczyń żylnych.
Cechą kości skroniowej, w tym wyrostka sutkowatego, jest obecność komórek powietrznych. Uważa się, że komórki wypełnione powietrzem pełnią funkcję wspomagającą zachowanie prawidłowego ciśnienia w strukturach ucha. Ciąg komórek w układzie pneumatycznym zwiększa jednak ryzyko szerzenia się infekcji.
W przebiegu ostrego zapalenia ucha środkowego często stan zapalny obejmuje także komórki wyrostka sutkowatego. W niektórych przypadkach, zwłaszcza przy nieodpowiednio leczonym zapaleniu ucha, może dochodzić do powikłań. Gdy na podstawie badań stwierdza się wyrostek sutkowaty bezpowietrzny, świadczy to o zajęciu komórek stanem zapalnym. Zapalenie wyrostka sutkowatego może obejmować nie tylko układ pneumatyczny i kość, lecz także szpik kostny.
Czynniki zwiększające ryzyko zapalenia wyrostka sutkowatego
Ponieważ to dzieci są najbardziej narażone na infekcje uszu, również zapalenie wyrostka sutkowatego zdarza się częściej u pacjentów poniżej 10. roku życia, ale choroba może dotyczyć osób w każdym wieku. Niemniej do rozwoju schorzenia dochodzi stosunkowo rzadko, u mniej niż 1% pacjentów chorujących na zapalenie ucha.
Szerzeniu się stanu zapalnego na wyrostek sutkowaty za uchem sprzyjają czynniki takie, jak:
- obniżona odporność;
- niewłaściwie prowadzone leczenie ostrego zapalenia ucha środkowego, np. nieprawidłowa antybiotykoterapia;
- nieprzestrzeganie zaleceń lekarza w trakcie zapalenia ucha;
- perlak ucha;
- wady anatomiczne.
Objawy zapalenia wyrostka sutkowatego za uchem
Zapalenie wyrostka sutkowatego wywołuje objawy dotyczące okolicy chorego ucha, a także ogólnoustrojowe. Zdarza się, że symptomy pojawiają się w różnym czasie po ustąpieniu dolegliwości związanych z zapaleniem ucha. Jednak w niektórych przypadkach objawy zapalenia wyrostka sutkowatego występują już w trakcie infekcji uszu, pogłębiając dolegliwości.
Zwykle objawy, które wskazują na stan zapalny wyrostka sutkowatego, to m.in.:
- ból ucha;
- ból za małżowiną uszną, niekiedy wokół ucha;
- obrzęk i/lub odchylenie małżowiny usznej;
- obrzęk i zaczerwienienie okolicy wyrostka sutkowatego;
- zaburzenia słuchu, niedosłuch, szumy uszne;
- bóle głowy, zawroty, utrudniona koncentracja;
- wysięk z ucha, także o treści ropnej, o różnym zabarwieniu;
- gorączka lub stan podgorączkowy (stale lub okresowo);
- osłabienie’
- uczucie rozbicia;
- spadek apetytu;
- w przypadku dzieci: płaczliwość, niechęć do układania główki na boku, sięganie rączką do ucha.
Powikłania zapalenia wyrostka sutkowatego
Zapalenie kości skroniowej w części sutkowej nie powinno być lekceważone, ponieważ schorzenie wiąże się z ryzykiem poważnych powikłań. Wyrostek sutkowaty znajduje się w pobliżu ucha, ale jest także zlokalizowany w sąsiedztwie innych części czaszki.
Nieleczone zapalenie wyrostka sutkowatego może wywołać powikłania takie, jak:
- zniszczenie fragmentów kości skroniowej;
- porażenie nerwu twarzowego;
- zakrzepowe zapalenie zatoki esowatej;
- ropień mózgu;
- ropień móżdżku;
- ropień zamałżowinowy;
- zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych;
- trwałe uszkodzenie słuchu;
- przewlekłe zawroty głowy;
- w skrajnych przypadkach także sepsa.
Zapalenie wyrostka sutkowatego – leczenie stanu zapalnego
Zapalenie wyrostka sutkowatego wymaga jak najszybszego leczenia. Podstawą postępowania jest antybiotykoterapia dobrana w zależności od rodzaju bakterii, jakie zainfekowały wyrostek sutkowaty.
Dostęp leków do kości wyrostka sutkowatego jest ograniczony, dlatego pierwszym krokiem zwykle jest podanie antybiotyków dożylnie. Z tego powodu leczenie zapalenia wyrostka sutkowatego często odbywa się w warunkach szpitalnych. Czas przyjmowania leków zależy od stopnia zaawansowania choroby, zwykle to 14 dni i dłużej.
W niektórych przypadkach konieczne jest wykonanie drenażu wyrostka sutkowatego, a przy jednoczesnym ostrym zapaleniu ucha środkowego także drenażu błony bębenkowej. Niestety zapalenie wyrostka sutkowatego może prowadzić do destrukcji kości i wytworzenia ropnia podokostnowego. Powikłania są bezwzględnym wskazaniem do leczenia chirurgicznego. Operacja może być przeprowadzana także w celu zmniejszenia ryzyka powikłań.
W trakcie operacji (antromastoidektomii) lekarz za pomocą niewielkiego nacięcia za uchem otwiera wyrostek sutkowaty i usuwa tkanki zmienione zapalnie po wcześniejszym wycięciu fragmentu kości.
Źródła:
- Kuczkowski J., Narożny W., Stankiewicz Cz., Kowalska B., Brzoznowski W., Dubaniewicz-Wybieralska M.: Powikłania ostrego zapalenia wyrostka sutkowatego u dzieci. Otolaryngologia Polska 2007, s. 445–451.
- Kuźmińska M., Sokołowski J., Niemczyk K.: Trudności diagnostyczne towarzyszące utajonemu zapaleniu wyrostka sutkowego – opis przypadku. Polski Przegląd Otolaryngologiczny 2 (2013), s. 43–46.
- Ryczer T., Zawadzka-Głos L., Wolniewicz M., Kośla A., Pinkas W.: Zakażenie Streptococcus pneumoniae jako przyczyna ostrego zapalenia wyrostka sutkowatego u dzieci. Borgis – Nowa Pediatria 3/2016, s. 75–78.
