artykuły

Zapalenie wyrostka sutkowatego – objawy, przyczyny, leczenie. Jak rozpoznać zapalenie?

Zapalenie wyrostka sutkowatego (mastoiditis) należy do powikłań wewnątrzskroniowych ostrego lub przewlekłego zapalenia ucha. Leczenie w przypadku dzieci powinno odbywać się w warunkach szpitalnych i należy rozpocząć je jak najszybciej, ponieważ postępujący proces zapalny niesie ryzyko poważnych komplikacji zdrowotnych. Wyjaśniamy, czym jest wyrostek sutkowaty, jakie są objawy stanu zapalnego tej części czaszki i na czym polega leczenie.

Spis treści:

  1. Czym jest wyrostek sutkowaty ucha?
  2. Zapalenie wyrostka sutkowatego – przyczyny
  3. Czynniki zwiększające ryzyko zapalenia wyrostka sutkowatego
  4. Objawy zapalenia wyrostka sutkowatego za uchem
  5. Powikłania zapalenia wyrostka sutkowatego
  6. Zapalenie wyrostka sutkowatego – leczenie stanu zapalnego

Czym jest wyrostek sutkowaty?

Kość skroniowa znajduje się w bocznej części czaszki, w okolicy ucha. Składa się z czterech części – łuskowej, sutkowej, bębenkowej i skalistej. Z kolei wyrostek sutkowaty jest zlokalizowany w części sutkowej kości skroniowej, stanowi jej przedłużenie w dolnej części za uchem. Kość wyrostka sutkowatego zawiera wypełnione powietrzem przestrzenie pneumatyczne.

U noworodków wyrostek sutkowaty nie jest wyraźnie zaznaczony i zaczyna się rozwijać dopiero po pierwszym roku życia. Wyglądem zwykle przypomina stożek, jednak może mieć różną wielkość i kształt, w zależności od indywidualnych cech. Na wyrostku sutkowatym znajdują się przyczepy ważnych mięśni, m.in. mięsień płatowaty głowy.

Zapalenie wyrostka sutkowatego – przyczyny

Wyrostek sutkowaty znajduje się w bliskim sąsiedztwie ucha środkowego i wewnętrznego, dlatego też jest on narażony na powikłania po chorobach uszu. Zapalenie wyrostka sutkowatego należy do najczęstszych powikłań ostrego i przewlekłego zapalenia ucha środkowego. Przyczyny infekcji to drobnoustroje bakteryjne, np. Streptococcus pyogenes lub Staphylococcus aureus, które przedostają się z ucha do wyrostka sutkowatego za pośrednictwem naczyń żylnych.

Cechą kości skroniowej, w tym wyrostka sutkowatego, jest obecność komórek powietrznych. Uważa się, że komórki wypełnione powietrzem pełnią funkcję wspomagającą zachowanie prawidłowego ciśnienia w strukturach ucha. Ciąg komórek w układzie pneumatycznym zwiększa jednak ryzyko szerzenia się infekcji.

W przebiegu ostrego zapalenia ucha środkowego często stan zapalny obejmuje także komórki wyrostka sutkowatego. W niektórych przypadkach, zwłaszcza przy nieodpowiednio leczonym zapaleniu ucha, może dochodzić do powikłań. Gdy na podstawie badań stwierdza się wyrostek sutkowaty bezpowietrzny, świadczy to o zajęciu komórek stanem zapalnym. Zapalenie wyrostka sutkowatego może obejmować nie tylko układ pneumatyczny i kość, lecz także szpik kostny.

Czynniki zwiększające ryzyko zapalenia wyrostka sutkowatego

Ponieważ to dzieci są najbardziej narażone na infekcje uszu, również zapalenie wyrostka sutkowatego zdarza się częściej u pacjentów poniżej 10. roku życia, ale choroba może dotyczyć osób w każdym wieku. Niemniej do rozwoju schorzenia dochodzi stosunkowo rzadko, u mniej niż 1% pacjentów chorujących na zapalenie ucha.
Szerzeniu się stanu zapalnego na wyrostek sutkowaty za uchem sprzyjają czynniki takie, jak:

  • obniżona odporność;
  • niewłaściwie prowadzone leczenie ostrego zapalenia ucha środkowego, np. nieprawidłowa antybiotykoterapia;
  • nieprzestrzeganie zaleceń lekarza w trakcie zapalenia ucha;
  • perlak ucha;
  • wady anatomiczne.

Objawy zapalenia wyrostka sutkowatego za uchem

Zapalenie wyrostka sutkowatego wywołuje objawy dotyczące okolicy chorego ucha, a także ogólnoustrojowe. Zdarza się, że symptomy pojawiają się w różnym czasie po ustąpieniu dolegliwości związanych z zapaleniem ucha. Jednak w niektórych przypadkach objawy zapalenia wyrostka sutkowatego występują już w trakcie infekcji uszu, pogłębiając dolegliwości.

Zwykle objawy, które wskazują na stan zapalny wyrostka sutkowatego, to m.in.:

  • ból ucha;
  • ból za małżowiną uszną, niekiedy wokół ucha;
  • obrzęk i/lub odchylenie małżowiny usznej;
  • obrzęk i zaczerwienienie okolicy wyrostka sutkowatego;
  • zaburzenia słuchu, niedosłuch, szumy uszne;
  • bóle głowy, zawroty, utrudniona koncentracja;
  • wysięk z ucha, także o treści ropnej, o różnym zabarwieniu;
  • gorączka lub stan podgorączkowy (stale lub okresowo);
  • osłabienie’
  • uczucie rozbicia;
  • spadek apetytu;
  • w przypadku dzieci: płaczliwość, niechęć do układania główki na boku, sięganie rączką do ucha.

Powikłania zapalenia wyrostka sutkowatego

Zapalenie kości skroniowej w części sutkowej nie powinno być lekceważone, ponieważ schorzenie wiąże się z ryzykiem poważnych powikłań. Wyrostek sutkowaty znajduje się w pobliżu ucha, ale jest także zlokalizowany w sąsiedztwie innych części czaszki.

Nieleczone zapalenie wyrostka sutkowatego może wywołać powikłania takie, jak:

  • zniszczenie fragmentów kości skroniowej;
  • porażenie nerwu twarzowego;
  • zakrzepowe zapalenie zatoki esowatej;
  • ropień mózgu;
  • ropień móżdżku;
  • ropień zamałżowinowy;
  • zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych;
  • trwałe uszkodzenie słuchu;
  • przewlekłe zawroty głowy;
  • w skrajnych przypadkach także sepsa.

Zapalenie wyrostka sutkowatego – leczenie stanu zapalnego

Zapalenie wyrostka sutkowatego wymaga jak najszybszego leczenia. Podstawą postępowania jest antybiotykoterapia dobrana w zależności od rodzaju bakterii, jakie zainfekowały wyrostek sutkowaty.

Dostęp leków do kości wyrostka sutkowatego jest ograniczony, dlatego pierwszym krokiem zwykle jest podanie antybiotyków dożylnie. Z tego powodu leczenie zapalenia wyrostka sutkowatego często odbywa się w warunkach szpitalnych. Czas przyjmowania leków zależy od stopnia zaawansowania choroby, zwykle to 14 dni i dłużej.

W niektórych przypadkach konieczne jest wykonanie drenażu wyrostka sutkowatego, a przy jednoczesnym ostrym zapaleniu ucha środkowego także drenażu błony bębenkowej. Niestety zapalenie wyrostka sutkowatego może prowadzić do destrukcji kości i wytworzenia ropnia podokostnowego. Powikłania są bezwzględnym wskazaniem do leczenia chirurgicznego. Operacja może być przeprowadzana także w celu zmniejszenia ryzyka powikłań.

W trakcie operacji (antromastoidektomii) lekarz za pomocą niewielkiego nacięcia za uchem otwiera wyrostek sutkowaty i usuwa tkanki zmienione zapalnie po wcześniejszym wycięciu fragmentu kości.

Źródła:

  1. Kuczkowski J., Narożny W., Stankiewicz Cz., Kowalska B., Brzoznowski W., Dubaniewicz-Wybieralska M.: Powikłania ostrego zapalenia wyrostka sutkowatego u dzieci. Otolaryngologia Polska 2007, s. 445–451.
  2. Kuźmińska M., Sokołowski J., Niemczyk K.: Trudności diagnostyczne towarzyszące utajonemu zapaleniu wyrostka sutkowego – opis przypadku. Polski Przegląd Otolaryngologiczny 2 (2013), s. 43–46.
  3. Ryczer T., Zawadzka-Głos L., Wolniewicz M., Kośla A., Pinkas W.: Zakażenie Streptococcus pneumoniae jako przyczyna ostrego zapalenia wyrostka sutkowatego u dzieci. Borgis – Nowa Pediatria 3/2016, s. 75–78.