Perlak – przyczyny, objawy, leczenie. Jak rozpoznać perlaka ucha?
Perlak, inaczej guz perlisty czy też perlakowe zapalenie ucha, to patologiczna zmiana ucha środkowego. To nie nowotwór, a guz ucha składający się z prawidłowych komórek, jednak zlokalizowanych w nieodpowiednim miejscu. Nie zmienia to jednak faktu, że objawy i powikłania tego schorzenia mogą być bardzo poważne. Jakie są przyczyny perlaka oraz na czym polega leczenie? Poznaj narzędzia diagnostyczne, które umożliwiają otolaryngologowi rozpoznanie perlaka w uchu środkowym.
Spis treści:
- Perlak w uchu – co to jest?
- Perlak ucha środkowego – rodzaje zapalenia
- Co powoduje zapalenie ucha środkowego? Przyczyny powstawania perlaka
- Perlak w uchu – jakie są objawy perlakowego zapalenia ucha?
- Powikłania zdrowotne spowodowane obecnością perlaka
- Na jakiej podstawie rozpoznaje się perlaka? Diagnostyka
- Na czym polega leczenie perlaka? Informacje dla pacjenta
Perlak w uchu – co to jest?
Perlak to guz ucha (nie nowotwór) zlokalizowany najczęściej w uchu środkowym, czyli w części ucha obejmującej błonę bębenkową, jamę bębenkową, kosteczki słuchowe, trąbkę słuchową (Eustachiusza), okienko owalne oraz jamę sutkową i komórki sutkowe.
„Perlak” – jak sama nazwa wskazuje – przypomina perłę. To twór powstający z komórek nabłonka wielowarstwowego, płaskiego, rogowaciejącego, a także złogów cholesterolu i keratyny. Perlak ucha może prowadzić do zniszczenia struktur ucha środkowego, co więcej – złogi naskórka tworzące zmianę są podatne na infekcje bakteryjne, wirusowe i grzybicze.
Perlak ucha środkowego – rodzaje zapalenia
Perlak może dotyczyć zarówno dzieci, jak i osób dorosłych. Guzy perliste, ze względu na okres występowania, dzieli się na:
- perlaki wrodzone – to najrzadziej spotykany rodzaj perlaka, towarzyszy dzieciom od narodzin. Perlak w uchu może jednak zostać zdiagnozowany dopiero w późniejszym wieku, zwykle przez przypadek, podczas badania otoskopowego u dzieci między 4. a 8. rokiem życia;
- perlaki nabyte – częściej spotykane są perlaki nabyte ucha środkowego, które dzieli się na pierwotne i wtórne. Perlak pierwotny powstaje u osób, które nie zmagają się z chorobami uszu. Z kolei perlak nabyty zwykle pojawia się jako powikłanie schorzeń narządu słuchu.
Co powoduje zapalenie ucha środkowego? Przyczyny powstawania perlaka
Za przyczynę powstawania perlaka wrodzonego uznaje się przetrwanie tkanki embrionalnej. Perlak rozwija się za niezmienioną błoną bębenkową, dlatego też nie obserwuje się wycieku z ucha. Zwykle występuje wrodzony perlak ucha środkowego, ale schorzenie może dotyczyć także innych kości czaszki. Zmiana ta może rozwijać się już w życiu płodowym dziecka, a niegdyś była określana jako perlak prawdziwy.
Z kolei nabyty perlak pierwotny jest najczęściej spotykaną zmianą tego typu. Może powstać pomimo braku perforacji (pęknięcia) błony bębenkowej czy stanu zapalnego w uchu, dlatego też jest określany jako pierwotny. Za przyczyny jego powstawania uznaje się przewlekłą niedrożność trąbki Eustachiusza. Wówczas wiotka część błony bębenkowej zostaje wciągnięta i tworzy „kieszeń”. Kolejno złuszczający się naskórek nie migruje prawidłowo na zewnątrz ucha, a gromadzi się w tej przestrzeni, tworząc perlaka. Zmiana może powstać jako powikłanie po nadkażeniu perlaka wrodzonego.
Natomiast jako powikłanie schorzeń ucha może rozwinąć się perlak nabyty wtórny. Zmiana najczęściej wytwarza się po przebytym ostrym martwiczym zapaleniu ucha środkowego. Charakterystyczny dla tego schorzenia jest ubytek błony bębenkowej, co stwarza warunki do narostu perlaka. Z tego powodu przyczynami powstawania perlaka wtórnego mogą być również inne choroby prowadzące do perforacji błony bębenkowej, w tym zapalenie ucha środkowego. Wówczas powstający perlak w uchu może wywołać perlakowe zapalenie ucha środkowego.
Warto pamiętać, że do uszkodzenia błony bębenkowej może dojść także wskutek działań własnych, np. mechanicznego podrażnienia błony patyczkiem higienicznym czy też pod wpływem zmiany ciśnienia w uchu. Jako czynniki zwiększające ryzyko powstawania perlaka ucha środkowego wymienia się również przerost migdałków u dzieci, skrzywienie przegrody nosowej lub nawracające zapalenie zatok. To nieprawidłowości, które prowadzą do rozwoju zapalenia ucha, co kolejno może naruszać błonę bębenkową i zwiększać ryzyko tworzenia się perlaka.
Perlak w uchu – jakie są objawy perlakowego zapalenia ucha?
Zwykle perlak w uchu wywołuje objawy dopiero po osiągnięciu dużych rozmiarów. Zmiana ma tendencję do narastania, dlatego najczęściej objawy nasilają się stopniowo, nawet na przestrzeni kilku lat. Co ciekawe, perlak ucha nie zawsze wywołuje dolegliwości bólowe, choć ból ucha może się pojawić.
Nieco bardziej charakterystyczne objawy są związane wydzieliną z ucha, która bywa żółtozielona i ma nieprzyjemny zapach. Ten objaw nie dotyczy perlaków wrodzonych.
Perlak ucha, rozrastając się, niszczy kosteczki słuchowe i otaczające je tkanki. Z tego powodu pierwszym odczuwalnym objawem perlaka jest niedosłuch. W skrajnych przypadkach perlak może prowadzić do całkowitej utraty słuchu w chorym uchu. W niektórych przypadkach perlak może wywoływać także inne objawy, m.in. szumy uszne, uczucie pełności w uchu czy zawroty głowy.
Powikłania zdrowotne spowodowane obecnością perlaka
Dużym zagrożeniem są powikłania, jakie mogą nastąpić w przypadku braku leczenia perlaka. Stan zapalny może zająć okoliczne tkanki, prowadząc m.in. do zaburzeń takich jak:
- zapalenie zakrzepowe zatoki setowej,
- porażenie nerwu twarzowego,
- zapalenie błędnika,
- zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych,
- ostre zapalenie wyrostka sutkowatego,
- ropnie mózgu i móżdżku.
Na jakiej podstawie rozpoznaje się perlaka? Diagnostyka
Obecność perlaka jest związana z dużym ryzykiem dla zdrowia i życia pacjenta. W przypadku wystąpienia jakiekolwiek objawów, przede wszystkim osłabienia słuchu i wydzieliny z ucha, należy skonsultować się z lekarzem.
Pierwszym badaniem wykonywanym w celu rozpoznania perlaka jest otoskopia, czyli wizualna ocena stanu przewodu słuchowego. Badanie polega na wprowadzeniu do ucha otoskopu wyposażonego w źródło światła i urządzenie optyczne.
Rozpoznanie perlaka zwykle wymaga jednak przeprowadzenia dodatkowych badań, których celem jest dokładne określenie, jak zaawansowany jest guz perlisty i w jakim stopniu nachodzi na tkanki. Najczęściej zalecana jest tomografia komputerowa ucha i głowy, zdjęcie RTG lub rezonans magnetyczny. Badania pozwalają na ocenę rozległości zmian zapalnych.
Na czym polega leczenie perlaka? Informacje dla pacjenta
Gdy perlak zostanie potwierdzony, jedynym sposobem na wyleczenie jest operacja, która umożliwia jego usunięcie. W niektórych przypadkach zaleca się też leczenie farmakologiczne. Środki mają na celu złagodzenie stanu zapalnego przed planowanym zabiegiem chirurgicznym (leczeniem operacyjnym).
Operacja perlaka w uchu polega na usunięciu patologicznie zmienionych tkanek, w tym ewentualnie zniszczonych fragmentów kosteczek słuchowych oraz innych struktur zajętych zmianą. Rodzaj operacji zależy od rozległości perlaka, zawsze jednak dąży się do zachowania struktur ucha środkowego.
W przypadku niewielkiego guza perlistego o średnicy kilku milimetrów zwykle przeprowadzana jest operacja przez przewód słuchowy zewnętrzny. Natomiast zmiany bardziej rozległe mogą wymagać także cięcia za uchem pozwalającego na usunięcie zmian z kości skroniowej.
Leczenie perlaka polega też na rekonstrukcji zniszczonych części ucha. W tym celu wykonuje się operację tympanoplastyczną. Najczęściej jednak oba zabiegi nie są wykonywane jednocześnie. Podczas operacji perlaka w pierwszej kolejności usuwa się zmiany zapalne, a także dokonuje rekonstrukcji błony bębenkowej.
Kolejne kroki leczenia podejmuje się dopiero wtedy, gdy tkanki się zagoją – zwykle po upływie 6–12 miesięcy od usunięcia guza perlistego. Wówczas konieczne jest sprawdzenie, czy nie doszło do nawrotu perlaka. W przypadku zniszczonych kosteczek słuchowych dopiero w tym momencie można poddać się zabiegowi rekonstrukcji. W zależności od indywidualnych wskazań, głównie mając na uwadze rozległość perlaka, stosuje się protezy syntetyczne lub własne, które w określonych przypadkach trzeba wcześniej usunąć i odpowiednio przechowywać.
Źródła:
1. Kuczkowski J., Sierszeń W., Gulida G.: Perlak nabyty zatoki Prussaka jako przyczyna niedosłuchu u 3-letniego dziecka, https://journals.viamedica.pl/forum_medycyny_rodzinnej/article/viewFile/17967/14168 (data odczytu: 23.05.2023).
2. https://whc.ifps.org.pl/2012/04/przewlekle-perlakowe-i-ziarninowe-zapalenie-ucha-srodkowego-2/, (data odczytu: 23.05.2023).
3. https://poradniklaryngologii.pl/jednostki-chorobowe/operacja-perlaka/, (data odczytu: 23.05.2023).
