Jak hałas wpływa na nasze zdrowie?

Strona główna » Artykuły » Wpływ hałasu na zdrowie człowieka – uszkodzenia słuchu

Słuch człowieka jest tak skonstruowany, że nie sposób określić, jak hałas mierzony w decybelach wpływa na zdrowie. To sprawa bardzo indywidualna, zależna m.in. od psychiki i swoistej wrażliwości słuchu. Szkodliwe są nie tylko wysokie dźwięki, lecz także długotrwała ekspozycja na hałas o niskiej częstotliwości. Dowiedz się, jak hałas wpływa na zdrowie człowieka i jak prawidłowo dbać o narząd słuchu.

Czym jest hałas? Definicja hałasu

Jako hałas określa się dźwięki irytujące, które w jakikolwiek sposób mogą być szkodliwe dla zdrowia. Są to zarówno dźwięki wysokie, jak i te o niskich częstotliwościach, zwykle słyszalne przez dłuższy czas.

Należy zaznaczyć, że zakres dźwięków określanych jako hałas zależy od subiektywnej wrażliwości słuchu. Definicja hałasu obejmuje więc wszystkie dźwięki, które dla danej osoby są bezcelowe, dokuczliwe i szkodliwe, zarówno dla narządu słuchu, jak i psychiki czy ogólnego stanu zdrowia.

Jako uciążliwy hałas określa się także dźwięki, które występują w niewłaściwym czasie i otoczeniu, np. słyszalne w tle, które mogą zaburzać odbieranie dźwięków pożądanych, powodując dezorientację i zaburzając poczucie bezpieczeństwa.

Budowa ucha człowieka – jak działa zmysł słuchu?

Ucho ludzkie cechuje skomplikowana budowa. Składa się ono z ucha zewnętrznego, środkowego i wewnętrznego. Aby prawidłowo odbierać i przetwarzać sygnały dźwiękowe, wszystkie wymienione części muszą współpracować.

Początkowo sygnał dźwiękowy, docierający do małżowiny usznej, przedostaje się przez przewód słuchowy zewnętrzny do membrany oddzielającej ucho środkowe od części zewnętrzych. Wrażliwa błona bębenkowa przetwarza fale akustyczne w drgania. Kolejno kosteczki słuchowe wzmacniają odbierany sygnał i kierują go do ślimaka – jednej z najważniejszych części ucha wewnętrznego.

Budowa ucha wewnętrznego człowieka obejmuje również bliżej położony przedsionek wypełniony płynem, a także błędnik (narząd równowagi). W ślimaku drgania są przetwarzane w impulsy nerwowe, które trafiają do kory mózgu. Ośrodek słuchu w mózgu jest zlokalizowany w obrębie płata skroniowego.

Natężenie hałasu – jakie dźwięki „słyszy” ludzkie ucho?

Nie tylko wysokie dźwięki są uznawane za hałas. Natężenie hałasu to sprawa bardzo indywidualna. Wrażliwy słuch może ulegać uszkodzeniu także pod wpływem niskich częstotliwości, zwykle słyszalnych przed dłuższy czas. Są to m.in. infradźwięki, które mierzone w decybelach przyjmują wartość poniżej 20 Hz.

Ludzki narząd słuchu intensywnie reaguje na dźwięki słyszalne (zakres 20 Hz – 16 kHz). Z kolei ultradźwięki (powyżej 20 kHz) są zbyt wysokie, aby je usłyszeć. Nie oznacza to jednak, że hałas ultradźwiękowy i infradźwiękowy jest obojętny dla organizmu człowieka.

Przy wysokim ciśnieniu akustycznym infradźwięki mogą być odbierane przez narząd słuchu. Są również rozpoznawane przez receptory czucia i wibracji zlokalizowane w strukturach ucha. Nie bez znaczenia pozostaje wpływ takiego hałasu na zdrowie człowieka. To, czego nie słyszymy lub słyszymy „słabo”, również może być szkodliwe.

Jako przykład czynników generujących infradźwięki, z którymi mamy częsty kontakt, można wymienić np.:

• szum wodospadu,
• wiatr halny,
• wyładowania atmosferyczne (grzmoty),
• ruchy powietrza,
• trzęsienie ziemi.

Można podejrzewać, że osoby, które specyficznie odczuwają zmiany pogody, reagują właśnie na infradźwięki. Choć nie jest to intensywne natężenie hałasu, może źle wpływać na zdrowie. Infradźwięki wywołują drgania rezonansowe klatki piersiowej i narządów trawiennych, co może przyczyniać się do powstawania negatywnych skutków zdrowotnych, takich jak:

• choroby układu pokarmowego, w tym rozwój choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy,
• zakłócenia układu równowagi,
• zmniejszenia ostrości widzenia,
• rozstrój nerwowy, drażliwość, problemy z koncentracją,
• omdlenia,
• drżenia kończyn,
• zaburzenia snu,
• wzrost ciśnienia,
• zwężenie naczyń krwionośnych (oraz ich uszkodzenia),
• bóle ciała,
• zawroty głowy.

Ultradźwięki i infradźwięki – ciekawostki

Infradźwięki przyjmują różne częstotliwości, odmiennie odbierane przez narząd słuchu człowieka i zwierząt. Warto zapoznać się z ciekawostkami dotyczącymi tych tonów. Nie każdy wie, że infradźwięki są wykorzystywane przez zwierzęta do komunikowania się.

Infradźwięki są emitowane m.in. przez wieloryby, aligatory, żyrafy, hipopotamy i słonie. Zwierzęta te potrafią odbierać takie dźwięki na dużych odległościach. Z kolei narząd słuchu człowieka może słyszeć dźwięk na poziomie 12 Hz tylko przy idealnych, niezakłócających ich odbierania warunkach, a także przy bardzo dużej głośności. Infradźwięki w zakresie 10 Hz mogą być odbierane jako uczucie ciśnienia w uchu. Dla człowieka są hałasem infradźwiękowym czy też niskoczęstotliwościowym.

Z kolei ultradźwięki to tony zbyt wysokie, by mógł je usłyszeć człowiek. Niemniej jednak znajdują szerokie zastosowanie. Ultradźwięki wykorzystuje się w medycynie i kosmetologii. Działają m.in. przeciwbólowo, zmniejszają napięcie mięśniowe i poprawiają ukrwienie, dzięki czemu stosuje się je przy wielu zabiegach z zakresu medycyny estetycznej.

Jaki poziom hałasu jest szkodliwy dla organizmu ludzkiego?

Wpływ hałasu na organizm człowieka dotyczy przede wszystkim narządu słuchu. Każdy dźwięk może być uciążliwy, jednak określa się zakres, przy którym może wystąpić trwała lub chwilowa utrata słuchu.

Za dźwięki stosunkowo naturalne i bezpieczne uznaje się te na poziomie 20–30 dB. Te powyżej 120 dB są przez człowieka fizycznie odczuwalne. Przy takich wartościach hałas wywołuje ból, a dźwięk powyżej 130 dB może powodować trwałe mechaniczne uszkodzenie słuchu przez hałas. Z kolei narażenie na hałas powyżej 200 dB niesie ryzyko utraty życia. Należy pamiętać, że hałas o natężeniu powyżej 150 dB, trwający zaledwie 5 minut, może prowadzić do paraliżu, zaburzeń równowagi, mdłości i zaburzeń psychicznych.

Warto zaznaczyć, że poziom hałasu uznawany za szkodliwy dla organizmu ludzkiego zależy także od czasu ekspozycji na dźwięk. Niższe natężenie hałasu, jednak trwające przez dłuższy czas, może doprowadzić do uszkodzenia słuchu. Przykładem dźwięków, z jakimi ucho ludzkie ma częsty kontakt, są np.:

• 20–30 dB – szept, spokojna ulica,
• 40–50 dB – szmery i szumy w budynkach,
• 60–70 dB – dźwięk odkurzacza,
• 80 dB – przejeżdżający pociąg,
• 70–85 dB – ruch uliczny, hałas drogowy,
• 100 dB – młot pneumatyczny,
• 103 dB – dźwięk na korytarzu szkolnym,
• 113 dB – noszenie słuchawek dousznych,
• 130 dB – start myśliwca,
• 150 dB – wystrzał z karabinu,
• 160 dB – wybuch petardy.

Negatywny wpływ hałasu na zdrowie człowieka

Hałas nie tylko negatywnie wpływa na narząd słuchu. Skutki działania dźwięku o wysokim natężeniu odczuwać mogą także inne organy i układy w ciele. Niekorzystny wpływ hałasu na zdrowie człowieka zależy od jego natężenia oraz czasu trwania.

Długotrwała ekspozycja na hałas upośledza układ nerwowy, zaburzając tym samym zdolność koncentracji. Wpływa negatywnie na wydajność organizmu. Człowiek żyjący wśród głośnych dźwięków staje się przemęczony, spowolnieniu ulegają także jego ruchy i szybkość reakcji. Wpływ hałasu na zdrowie obserwuje się również poprzez spadek zdolności do pracy.

Hałas może przyczyniać się do występowania schorzeń takich jak.:

• zaburzenia krążenia,
• szumy uszne,
• chroniczne zmęczenie,
• problemy ze snem,
• upośledzenie funkcji poznawczych, zwłaszcza w przypadku dzieci.

Hałas może negatywnie wpływać na zdrowie człowieka nawet przy niskim natężeniu dźwięków, zwłaszcza przy długiej ekspozycji:

• hałas na poziomie 35–70 dB – niekorzystny wpływ na układ nerwowy, którego objawami są m.in. zmęczenie, drażliwość, problemy ze snem,
• długotrwały hałas w granicach 70–85 dB może spowodować trwały ubytek słuchu, rozstrój nerwowy i przewlekłe bóle głowy,
• natężenie hałasu na poziomie 85–130 dB wywołuje uszkodzenie słuchu, problemy z układem krążenia, zaburza równowagę i funkcjonowanie układu nerwowego oraz trawiennego,
• 130–150 dB – może trwale uszkodzić słuch i zdrowie.

Uszkodzenie słuchu – objawy negatywnych skutków hałasu i stopnie niedosłuchu

Mechaniczne nagłe uszkodzenie słuchu przez hałas może wywoływać objawy takie jak:

• wyciek z ucha,
• silny ból, piszczenie w uszach,
• bóle głowy, zaburzenia równowagi,
• mdłości i wymioty,
• utrata przytomności.

Z kolei postępująca utrata słuchu często jest niezauważana przez osobę chorą. Można zaobserwować objawy takie jak:

• częste zwiększenie głośności telewizora lub radia, a także prośby domowników o ściszenie dźwięku, chociaż Tobie wydaje się on odpowiedni,
• problemy z porozumiewaniem się, prośby o powtórzenie słów,
• szumy uszne i dzwonienie,
• słyszenie niewyraźnych i niezrozumiałych słów.

W przypadku małych dzieci uszkodzenie słuchu można podejrzewać, jeśli maluch nie reaguje na głos opiekuna lub otaczające go dźwięki są mu obojętne. Ubytek słuchu mierzy się w decybelach. Ogólnie wyróżnia się 4 stopnie niedosłuchu, które można określić na podstawie przeprowadzonych badań audiometrycznych:

• 20–40 dB – niedosłuch lekki,
• 41–70 dB – niedosłuch umiarkowany,
• 71–90 dB – niedosłuch znaczny,
• powyżej 90 dB – niedosłuch głęboki.

Jak dbać o narząd słuchu?

Jak widać, szkodliwość hałasu jest bardzo wysoka. Oddziałuje nie tylko na ucho ludzkie, lecz także zdrowie innych narządów i układu nerwowego. Konsekwencje utraty słuchu to zdecydowane pogorszenie warunków życia, dlatego warto zastanowić się, jak zapobiegać hałasowi i prawidłowo dbać o narząd słuchu.

Pamiętaj, że zagrożenie hałasem dotyczy nie tylko osób pracujących z wykorzystaniem głośnych urządzeń mechanicznych. Nadmierny hałas w ciąży może być szkodliwy dla dziecka, najmłodsi w szkole są narażeni na głośny gwar, a każdy z nas, np. podczas wyjścia do restauracji ze znajomymi czy słuchania głośnej muzyki przez słuchawki, stopniowo doprowadza do pogorszenia słuchu.

Negatywny wpływ hałasu na zdrowie człowieka można jednak zminimalizować. Higiena ucha to nie tylko prawidłowe mycie uszu. Profilaktyka zmniejszająca narażenie na hałas to podstawa, dlatego:

• ogranicz słuchanie głośnej muzyki,
• w razie potrzeby stosuj tłumiki do uszu chroniące przed hałasem,
• jeśli pracujesz w głośnych warunkach, poproś pracodawcę o zapewnienie Ci odpowiedniej ochrony, co jest jego obowiązkiem.

Pamiętaj również, że uszy potrzebują odpoczynku. Narząd słuchu pracuje nawet podczas snu, dlatego przy długotrwałej ekspozycji na hałas rób częste przerwy, udając się w zaciszne miejsce lub tłumiąc intensywność odbieranych dźwięków.

Prawidłowa higiena narządu słuchu

Słuch to niezwykle ważny zmysł, dlatego należy dbać o niego szczególnie. W wielu przypadkach trudno uniknąć hałasu, jednak warto dołożyć wszelkich starań, ponieważ uszkodzone komórki rzęsate (słuchowe) nie mają zdolności do regeneracji. Hałas może więc stopniowo pogarszać jakość życia w przyszłości.

Warto unikać wysokich dźwięków i zadbać o prawidłową higienę ucha. Żyjąc w pośpiechu, często zapominamy, że z pozoru błahe czynności, jak np. czyszczenie uszu patyczkami higienicznymi czy stosowanie mydeł i żeli zawierających konserwanty, może prowadzić do podrażnienia delikatnego narządu słuchu.

Jeśli w celu ochrony przed hałasem korzystasz z zatyczek dousznych, pamiętaj, że mogą podrażniać zewnętrzny kanał słuchowy. Z kolei mikrouszkodzenia naskórka wymienia się jako jedną z głównych przyczyn infekcji uszu, takich jak np. bakteryjne lub grzybicze zapalenie ucha. Podrażnienia kanału słuchowego warto złagodzić, stosując specjalne krople do uszu – np. wyrób medyczny LIX.

 

Źródła:

1. Bortkiewicz A., Czaja N., Pozasłuchowe skutki działania hałasu ze szczególnym uwzględnieniem chorób układu krążenia, Forum Medycyny Rodzinnej 2018; 12(2):41–49.
2. Kotyło P., Śliwińska-Kowalska M.: Emisje otoakustyczne w monitorowaniu uszkodzeń słuchu spowodowanych hałasem. Artykuły poglądowe. Klinika Audiologii i Foniatrii Instytutu Medycyny Pracy w Łodzi.
3. Kucharska D., Śywczyk Ł., Mańkowska-Pliszka H., Wysocki J., Charuta A.: Ucho ssaka jako biologiczny wzmacniacz dźwięków. Medicina Veterinaria 4(2) 2005, 3–10.
4. Pawlas K., Wpływ infradźwięków i hałasu o niskich częstotliwościach na człowieka – przegląd piśmiennictwa, Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy 2009, nr 2 (60), s. 27–64.
5. Pawlaczyk-Łuszczyńska M., Dudarewicz A., Śliwińska-Kowalska M., Źródła ekspozycji dźwiękowej na hałas ultradźwiękowy – ocena wybranych urządzeń, Medycyna Pracy 2007;58(2):105–116.
6. Podstawy fizjologii i patologii słuchu, https://sound.eti.pg.gda.pl/student/pp/roz2.pdf (dostęp: 06.07.2023).
7. Woźny A., Dobosz M., Pacana A., Wpływ hałasu na jakość pracy, HSS, vol. XIX, 21 (2/2014), s. 251–258, 2014.