Kosteczki słuchowe – czym są i jakie pełnią funkcje?
Trzy kosteczki słuchowe – młoteczek, kowadełko i strzemiączko – stanowią jeden z najważniejszych elementów ucha środkowego. To najmniejsze kostki zarówno w uchu człowieka, jak i całym jego ciele, jednak pomimo niewielkich rozmiarów odgrywają istotną rolę w procesie słyszenia. Dowiedz się więcej o ich budowie, funkcjach i konsekwencjach uszkodzenia.
Gdzie znajdują się kosteczki słuchowe?
Aby przedstawić lokalizację kosteczek słuchowych (łac. Ossicula auditora), warto przybliżyć budowę ucha. Elementy, które widzimy, czyli małżowina uszna, a także przewód słuchowy do głębokości błony bębenkowej, określa się jako ucho zewnętrzne. Tuż za błoną (elastyczną membraną), która wzmacnia fale akustyczne i przekształca je w drgania, rozpoczyna się ucho środkowe. To w nim znajdują się trzy kosteczki słuchowe, zlokalizowane w tzw. jamie bębenkowej, która od strony zewnętrznej jest oddzielona błoną bębenkową, a od wewnętrznej okienkiem przedsionka. W uchu środkowym mieści się także trąbka słuchowa (Eustachiusza) i powierzchnia zewnętrzna okienka owalnego. Dalej mieści się ucho wewnętrzne, w którym znajdują się głównie elementy takie jak przedsionek, ślimak i kanały półkoliste.
Młoteczek, strzemiączko i kowadełko – budowa anatomiczna
Najmniejsze kości w ciele człowieka nie są zrośnięte, ale połączone stawami kowadełkowo-młoteczkowym i kowadełkowo-strzemiączkowym, zbliżonymi budową do chrząstkozrostów. Dzięki nim powstaje łańcuch kosteczek słuchowych, a pomiędzy każdą z nich zachowana jest odpowiednia (stosunkowo niewielka) ruchomość. Co ciekawe, te kości jako jedyne już w momencie narodzin osiągają ostateczną wielkość (w przeciwieństwie do pozostałych kości nie rosną). Elementy łańcucha przewodzącego dźwięki wyglądają następująco:
- młoteczek (malleus) – jest pierwszą kosteczką od strony błony bębenkowej. Ma 8-9 mm długości, a kształtem przypomina maczugę. W jej budowie wyróżnia się głowę, rękojeść i szyjkę;
- kowadełko (incus) – jest elementem środkowym łańcucha kostek słuchowych;
- strzemiączko (stapes) – ostatnia kostka, która łączy się z kowadełkiem, a od wewnętrznej strony z błoną okienka owalnego. Jej długość wynosi zaledwie 3 mm. Składa się z głowy strzemiączka, odnogi donosowej i doogonowej.
Jakie funkcje pełnią trzy kosteczki słuchowe?
Znajdujące się w uchu środkowym kosteczki słuchowe pełnią istotną funkcję w procesie słyszenia. Młoteczek, strzemiączko i kowadełko mają za zadanie wzmocnić drgania wytwarzane przez błonę bębenkową. Następnie przekazują je dalej, do ucha wewnętrznego.
Cały proces wygląda następująco: w pierwszej kolejności fale akustyczne są wychwytywane przez ucho zewnętrzne i trafiają na elastyczną membranę. Pod ich wpływem powstają drgania błony bębenkowej, które następnie zostają przeniesione na kosteczki. Dzięki tym elementom energia trafia na przychłonkę, czyli płyn w przestrzeni pomiędzy ścianą wewnętrzną błędnika kostnego i błędnika błoniastego w uchu wewnętrznym. Kosteczki są więc elementem narządu słuchu i odpowiadają za przewodzenie dźwięków do wewnętrznej części ucha. Dzięki większej powierzchni młoteczka w stosunku do strzemiączka pełnią funkcje przekładni, która wzmacnia drgania przekazywane z membrany.
Ruchy kostek są możliwe dzięki mięśniom, które je otaczają i łączą z okolicznymi elementami ucha. Jednym z nich jest najmniejszy mięsień w ciele człowieka – mięsień strzemiączkowy, który odciąga strzemiączko od okienka owalnego, tym samym chroniąc ucho wewnętrzne przed zbyt intensywnymi drganiami. Kolejny to mięsień napinacz błony bębenkowej. Jego zadaniem jest odciąganie rękojeści młoteczka w kierunku przyśrodkowym, dzięki czemu również wpływa na percepcję dźwięków. W przewodzeniu dźwięków istotną rolę odgrywają także komórki rzęsate i zakończenia włókien nerwowych.
Jak może dojść do uszkodzenia kosteczek słuchowych?
Głównym objawem uszkodzenia kosteczek słuchowych jest ubytek słuchu. Uszkodzenie kostek lub zaburzenia w ich budowie powodują niedosłuch przewodzeniowy, a nawet utratę słuchu. Zaburzeniom tym mogą towarzyszyć również inne objawy, np. zawroty głowy, szumy uszne, wysięk z ucha, ból.
Do uszkodzenia kosteczek ucha środkowego może dojść podczas urazu mechanicznego, np. w następstwie wypadku, uszkodzenia błony bębenkowej, pęknięcia kości skroniowej lub czaszki. Jako możliwe przyczyny wymienia się również przewlekłe zapalenie ucha środkowego, zwłaszcza perlakowe, które może doprowadzić do powikłań w postaci zmiany struktury kostek. Do przewodzeniowego ubytku słuchu prowadzi również otoskleroza – choroba, w której przebiegu strzemiączko zostaje unieruchomione. Również tympanoskleroza (twardnienie ucha środkowego), zmiany zrostowe i niektóre wady anatomiczne wymienia się jako czynniki sprzyjające uszkodzeniu łańcucha kosteczek.
Na czym polega plastyka kosteczek słuchowych?
Kosteczki słuchowe znajdują się w uchu środkowym, dlatego ocena ich stanu wymaga przeprowadzenia szczegółowych badań, m.in. wziernikowania, najlepiej w obrazie mikroskopowym, a także badań audiometrycznych, które pozwalają na ocenę stopnia ubytku słuchu.
W przypadku uszkodzenia kosteczek słuchowych w większości przypadków zaleca się leczenie operacyjne, które – w zależności od rodzaju zmian – polega na rekonstrukcji łańcucha przewodzącego dźwięki lub przywróceniu jego ruchomości. Operacja kosteczek słuchowych określana jest jako ossikuloplastyka. Po wypełnieniu zniszczonych kosteczek słuchowych przez materiały z tkanek własnych pacjenta lub materiały syntetyczne w wielu przypadkach uzyskuje się znaczną poprawę. Efekty zależą jednak również od przyczyny uszkodzeń.
Źródła
Siudak A., Fizjologiczne i patologiczne aspekty inwolucji zmysłów – część I: wzrok, słuch i zmysł równowagi, Warszawa 2019.
Wiatr A. i in., Obraz kosteczek słuchowych w Elektronowym Mikroskopie Skaningowym, Otolaryngologia Polska 2020, 74(4), s. 1-7.
M. Zagor M., Otoskleroza, https://www.mp.pl/pacjent/otolaryngologia/choroby/choroby-uszu/178624,otoskleroza (data dostępu: 30.11.2023).
