Lidokaina - co to jest, jakie ma działanie, kiedy stosować?

Strona główna » Artykuły » Lidokaina – co to jest, jakie ma działanie, kiedy stosować?

Lidokaina zastosowana zewnętrznie wykazuje właściwości miejscowo znieczulające. Jej działanie wynika z hamowania przewodnictwa neuronów. Może być aplikowana w formie żelu i aerozolu na skórę i błony śluzowe gardła, a także w postaci plastrów czy kropli do uszu. Dowiedz się więcej na temat właściwości lidokainy i sprawdź jej przeznaczenie.

 

Spis treści:

1. Czym jest lidokaina i jakie wykazuje działanie?
2. Lidokaina – środek znieczulający stosowany przy zabiegach
3. Działanie przeciwbólowe lidokainy – wskazania do stosowania
4. Czy lidokaina stosowana miejscowo wywołuje skutki uboczne? Możliwe działania niepożądane
5. Lidokaina – FAQ

 

Czym jest lidokaina i jakie wykazuje działanie?

Lidokaina to pochodna amidowa należąca do grupy leków, które wykazują działanie miejscowo znieczulające. Właściwości lidokainy wynikają z jej budowy cząsteczkowej, która cechuje się obecnością trzech atomów węgla w części aminowej.

Odczuwanie bólu jest następstwem przenoszenia bodźców czuciowych do ośrodkowego układu nerwowego. Aby było to możliwe, błona komórkowa ulega depolaryzacji po gwałtownym napływie jonów sodu przez otwarte kanały jonowe. Kolejno bodźce sensoryczne docierają do mózgu, sygnalizując ból.

Lidokaina to środek znieczulający, którego działanie polega m.in. na zmniejszaniu przepuszczalności błony komórkowej. Dzięki temu napływ jonów sodowych do jej wnętrza jest ograniczony, a tym samym neurony są zablokowane – hamowaniu ulega przekaz sygnałów bólowych.

Lidokaina, podobnie jak inne związki miejscowo znieczulające z tej grupy leków, cechuje się niską rozpuszczalnością w wodzie. Z tego powodu stosowana jest w postaci soli, najczęściej chlorowodorku lidokainy, który jest lepiej rozpuszczalny, trwalszy i posiada dłuższą datę przydatności w porównaniu do samej lidokainy.

Działanie znieczulające to nie jedyna właściwość lidokainy. Związek ten wykazuje również właściwości przeciwarytmiczne, jednak rzadko jest stosowany w tym celu. W przypadku niedostępności innych leków lidokaina bywa wykorzystywana w resuscytacji krążeniowo-oddechowej.

Lidokaina – środek znieczulający stosowany przy zabiegach

Ze względu na właściwości i szybki czas działania lidokaina wykorzystywana jest w medycynie jako środek znieczulający, znajdując zastosowanie w przypadkach takich jak:

• operacje – stosowanie lidokainy pozwala na ograniczenie doustnych leków przeciwbólowych podawanych w okresie okołooperacyjnym;
• drobne zabiegi chirurgiczne – lidokaina stosowana jest jako środek znieczulający skórę i małe fragmenty tkanki podskórnej, m.in. przed usuwaniem niewielkich zmian skórnych czy w celu zmniejszenia bólu przed wykonaniem nakłucia;
• badania i zabiegi laryngologiczne – środkiem znieczulającym pokrywa się m.in. sondy i rurki wprowadzane przez otwory nosowe lub gardło;
• zabiegi urologiczne i ginekologiczne, np. wprowadzanie cewnika;
• zabiegi stomatologiczne – związek stosowany jest w formie aerozolu lub żelu w celu znieczulenia dziąseł przed zabiegami stomatologicznymi.

Działanie przeciwbólowe lidokainy – wskazania do stosowania

Działanie czasowo znieczulające, a tym samym przeciwbólowe pozwala na wykorzystanie lidokainy także w przypadku dolegliwości bólowych. Lidokaina jest składnikiem kropli, maści, żeli, plastrów i aerozoli do stosowania zewnętrznego na skórę i błony śluzowe. Bywa stosowana przez sportowców w celu redukcji bólu pourazowego. Związek ten stosuje się także u dzieci.

Wskazaniem do stosowania preparatów z lidokainą są różne dolegliwości, takie jak m.in.:

• Ból i obrzęk błony śluzowej gardła – lidokaina występuje w postaci sprayów stosowanych na śluzówkę jamy ustnej i gardła, wspomagających objawowe leczenie infekcji górnych dróg oddechowych.
• Ból dziąseł w trakcie ząbkowania – działanie przeciwbólowe redukuje przykre objawy związane z wyrzynaniem się zębów mlecznych. Lidokaina stosowana jest w formie żelu do smarowania.
• Stany zapalne jamy ustnej – w formie żelu lub aerozolu lidokaina łagodzi ból. Należy unikać aplikowania preparatów na uszkodzone tkanki.
• Ból ucha – lidokaina wchodzi w skład kropli do uszu, łagodząc ból wynikający z powstania czopu woskowinowego czy przedostania się wody do przewodu słuchowego. Po konsultacji z lekarzem i wykluczeniu perforacji błony bębenkowej preparat z chlorowodorkiem lidokainy może stanowić wsparcie leczenia stanów zapalnych uszu. Zgodnie z najnowszymi wytycznymi jednym ze wskazań do stosowania lidokainy jest m.in. ostre zapalenie ucha zewnętrznego¹.

Czy lidokaina stosowana miejscowo wywołuje skutki uboczne? Możliwe działania niepożądane

Stosowanie lidokainy miejscowo na skórę i błony śluzowe, ze względu na niskie stężenie związku w preparatach, bardzo rzadko wywołuje skutki uboczne. Lidokaina, jak każdy lek, może wywoływać niepożądane reakcje, jednak przyczyną zwykle jest przedawkowanie lidokainy, czyli zwiększenie jej stężenia w osoczu powyżej 5 µg/ml, co jest bardzo mało prawdopodobne przy stosowaniu miejscowym.

Reakcje nadwrażliwości po podaniu lidokainy na skórę dotyczą zaledwie 1/1000 lub 1/10 000 pacjentów. Co więcej, objawy, takie jak np. przemijający rumień, świąd czy zaczerwienienie dotyczą zastosowania preparatów zawierających stosunkowo wysokie dawki lub stężenie w kremach. Wysokie bezpieczeństwo stosowania lidokainy miejscowo obserwuje się także u dzieci i niemowląt² .

Lidokaina – FAQ

Na co działa lidokaina?

Lidokaina jest miejscowym środkiem znieczulającym, który działa poprzez blokowanie przewodzenia impulsów nerwowych. Stosuje się ją w celu łagodzenia bólu, swędzenia i pieczenia, np. podczas zabiegów stomatologicznych, dermatologicznych, oraz przy urazach skórnych czy infekcjach górnych dróg oddechowych. Jest również używana w formie plastra lub kremu do łagodzenia bólu neuropatycznego.

Czy lidokaina jest bez recepty?

Lidokaina jest dostępna zarówno na receptę, jak i bez recepty, w zależności od jej stężenia i formy podania. Preparaty o niższym stężeniu, takie jak krople, kremy czy maści, można często kupić bez recepty w aptekach. Jednak wyższe stężenia lidokainy, dostępne np. jako roztwory do wstrzykiwań, wymagają recepty lekarskiej.

Kiedy nie stosować lidokainy?

Lidokainy nie należy stosować, jeśli występuje uczulenie na nią lub na inne środki znieczulające miejscowo z grupy amidów. Przeciwwskazaniem są także ciężkie zaburzenia wątroby czy choroby i zaburzenia rytmu serca. Przed zastosowaniem lidokainy warto skonsultować się z lekarzem, zwłaszcza w przypadku istniejących schorzeń lub przyjmowania innych leków (przykładem są leki przeciwarytmiczne, które mogą przyczynić się do nasilenia działania lidokainy).

Czy lidokaina działa przeciwzapalnie?

Lidokaina nie działa bezpośrednio przeciwzapalnie. Jej głównym działaniem jest znieczulenie miejscowe poprzez blokowanie przewodzenia impulsów nerwowych, co łagodzi ból. Niemniej jednak, poprzez zmniejszenie odczuwania bólu, może pośrednio przynieść ulgę w stanach zapalnych.

 

Źródła:
1. Jurkiewicz D., Zielnik-Jurkiewicz B.: Lidokaina w zapaleniach uszu – działanie, bezpieczeństwo, zastosowanie. Terapia, nr specjalny, sierpień 2019.
2. Makuła M., Szkutnik-Fiedler D.: Środki znieczulające miejscowo. Farmacja Współczesna, 2018; 11: 83-88.
3. https://www.mp.pl/pacjent/leki/subst.html?id=512 (data odczytu: 10.07.2024).