Zapalenie wyrostka sutkowatego - objawy, przyczyny, leczenie
Do powikłań wewnątrzskroniowych ostrego lub przewlekłego zapalenia ucha należy m.in. zapalenie wyrostka sutkowatego. Leczenie w przypadku dzieci powinno odbywać się w warunkach szpitalnych i należy rozpocząć je jak najszybciej, ponieważ schorzenie niesie ryzyko poważnych komplikacji zdrowotnych. Wyjaśniamy, czym jest wyrostek sutkowaty ucha, jakie są objawy stanu zapalnego tej części czaszki i na czym polega leczenie.
Spis treści:
- Czym jest wyrostek sutkowaty ucha?
- Zapalenie wyrostka sutkowatego – przyczyny
- Czynniki zwiększające ryzyko zapalenia wyrostka sutkowatego
- Objawy zapalenia wyrostka sutkowatego za uchem
- Powikłania po zapaleniu wyrostka sutkowatego
- Zapalenie wyrostka sutkowatego – leczenie
Czym jest wyrostek sutkowaty ucha?
Kość skroniowa znajduje się w bocznej części czaszki, w okolicy ucha. Składa się ona z czterech części – łuskowej, sutkowej, bębenkowej i skalistej. Z kolei wyrostek sutkowaty zlokalizowany jest w części sutkowej kości skroniowej, stanowi jej przedłużenie w dolnej części za uchem. Kość wyrostka sutkowatego zawiera wypełnione powietrzem przestrzenie pneumatyczne.
U noworodków wyrostek sutkowaty ucha nie jest wyraźnie zaznaczony i zaczyna się rozwijać dopiero po ok. pierwszym roku życia. Wyglądem zwykle przypomina stożek, jednak może mieć różną wielkość i kształt w zależności od indywidualnych cech. Na wyrostku sutkowatym znajdują oparcie ważne mięśnie, m.in. mięsień płatowaty głowy.
Zapalenie wyrostka sutkowatego – przyczyny
Wyrostek sutkowaty znajduje się w bliskim sąsiedztwie ucha środkowego i wewnętrznego, dlatego też jest on narażony na powikłania po chorobach uszu. Zapalenie wyrostka sutkowatego należy do najczęstszych powikłań ostrego i przewlekłego zapalenia ucha środkowego. Przyczyny infekcji to drobnoustroje bakteryjne, które przedostają się z ucha do wyrostka sutkowatego za pośrednictwem naczyń żylnych.
Cechą kości skroniowej, w tym wyrostka sutkowego, jest obecność komórek powietrznych. Uważa się, że komórki wypełnione powietrzem pełnią funkcję wspomagającą zachowanie prawidłowego ciśnienia w strukturach ucha. Ciąg komórek w układzie pneumatycznym zwiększa jednak ryzyko szerzenia się infekcji.
W przebiegu ostrego zapalenia ucha środkowego często stan zapalny obejmuje także komórki wyrostka sutkowatego. W niektórych przypadkach, zwłaszcza przy nieodpowiednio leczonym zapaleniu ucha, może dochodzić do powikłań. Gdy na podstawie badań stwierdza się wyrostek sutkowaty bezpowietrzny, świadczy to o zajęciu komórek stanem zapalnym. Zapalenie wyrostka sutkowatego może obejmować nie tylko układ pneumatyczny i kość, ale także szpik kostny.
Czynniki zwiększające ryzyko zapalenia wyrostka sutkowatego
Ponieważ to dzieci są najbardziej narażone na infekcje uszu, również zapalenie wyrostka sutkowatego zdarza się częściej u pacjentów poniżej 10. roku życia, ale choroba może dotyczyć osób w każdym wieku. Niemniej jednak do rozwoju schorzenia dochodzi stosunkowo rzadko, u mniej niż 1% pacjentów chorujących na zapalenie ucha.
Szerzeniu się stanu zapalnego na wyrostek sutkowaty za uchem sprzyjają czynniki, takie jak:
- obniżona odporność;
- niewłaściwie prowadzone leczenie ostrego zapalenia ucha środkowego, np. nieprawidłowa antybiotykoterapia;
- nieprzestrzeganie zaleceń lekarza w trakcie zapalenia ucha;
- perlak ucha;
- wady anatomiczne.
Objawy zapalenia wyrostka sutkowatego za uchem
Zapalenie wyrostka sutkowatego wywołuje objawy dotyczące okolicy chorego ucha, a także ogólnoustrojowe. Zdarza się, że symptomy pojawiają się w różnym czasie po ustąpieniu objawów związanych z zapaleniem ucha. Jednak w niektórych przypadkach objawy zapalenia wyrostka sutkowego pojawiają się już w trakcie infekcji uszu, pogłębiając dolegliwości.
Objawy, które wskazują na zapalenie wyrostka sutkowatego, to m.in.:
- ból ucha;
- ból za małżowiną uszną, niekiedy wokół ucha;
- obrzęk i/lub odchylenie małżowiny usznej;
- obrzęk i zaczerwienienie okolicy wyrostka sutkowatego;
- zaburzenia słuchu, niedosłuch, szumy uszne;
- bóle głowy, zawroty, utrudniona koncentracja;
- wysięk z ucha, także ropny, o różnym zabarwieniu;
- gorączka lub stan podgorączkowy (stale lub okresowo);
- osłabienie, uczucie rozbicia;
- spadek apetytu;
- w przypadku dzieci płaczliwość, niechęć do układania główki na boku, sięganie rączką do ucha.
Powikłania po zapaleniu wyrostka sutkowatego
Zapalenie kości skroniowej w części sutkowej nie powinno być lekceważone, ponieważ schorzenie wiąże się z ryzykiem poważnych powikłań. Wyrostek sutkowaty znajduje się w pobliżu ucha, ale jest także zlokalizowany w sąsiedztwie innych części czaszki.
Nieleczone zapalenie wyrostka sutkowatego może wywołać powikłania, takie jak m.in.:
- zniszczenie fragmentów kości;
- porażenie nerwu twarzowego;
- zakrzepowe zapalenie zatoki esowatej,
- ropień mózgu;
- ropień móżdżka;
- ropień zamałżowinowy;
- zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych;
- trwałe uszkodzenie słuchu;
- przewlekłe zawroty głowy;
- w skrajnych przypadkach także sepsa.
Zapalenie wyrostka sutkowatego – leczenie
Diagnozując zapalenie wyrostka sutkowatego leczenie należy podjąć możliwie jak najszybciej. Podstawą postępowania jest antybiotykoterapia dobrana w zależności od rodzaju bakterii, jakie zainfekowały wyrostek sutkowaty.
Dostęp leków do kości wyrostka sutkowatego jest ograniczony, dlatego pierwszym krokiem zwykle jest podanie antybiotyków dożylnie. Z tego powodu leczenie zapalenia wyrostka sutkowatego często odbywa się w warunkach szpitalnych. Czas przyjmowania leków zależy od stopnia zaawansowania choroby, zwykle jest to 14 dni i dłużej.
W niektórych przypadkach konieczne jest wykonanie drenażu wyrostka sutkowatego, a przy jednoczesnym ostrym zapaleniu ucha środkowego także drenażu błony bębenkowej. Niestety zapalenie wyrostka sutkowatego może prowadzić do destrukcji kości i wytworzenia ropnia podokostnowego. Powikłania takie są bezwzględnym wskazaniem do leczenia chirurgicznego. Operacja może być przeprowadzane także w celu zmniejszenia ryzyka powikłań.
W trakcie operacji (antromastoidektomii) lekarz za pomocą niewielkiego nacięcia za uchem otwiera wyrostek sutkowaty i usuwa tkanki zmienione zapalnie po wcześniejszym wycięciu fragmentu kości.
Źródła:
1. Kuczkowski J., Narożny W., Stankiewicz Cz., Kowalska B., Brzoznowski W., Dubaniewicz-Wybieralska M.: Powikłania ostrego zapalenia wyrostka sutkowatego u dzieci. Otolaryngologia Polska 2007, str.: 445-451
2. Kuźmińska M., Sokołowski J., Niemczyk K.: Trudności diagnostyczne towarzyszące utajonemu zapaleniu wyrostka sutkowego – opis przypadku. Polski Przegląd Otolaryngologiczny 2 (2013), str.: 43–46.
3. Ryczer T., Zawadzka-Głos L., Wolniewicz M., Kośla A., Pinkas W.: Zakażenie Streptococcus pneumoniae jako przyczyna ostrego zapalenia wyrostka sutkowatego u dzieci. Borgis – Nowa Pediatria 3/2016, str. 75-78.
