Jak działa słuch - co pozwala nam słyszeć i jak dbać o słuch?
Każdy człowiek słyszy dzięki synergicznym działaniom narządu słuchu i mózgu. Sposób wychwytywania, przetwarzania i interpretowania dźwięków w dużej mierze zależy także od wieku, a tym samym stopnia rozwoju, i wpływa na doskonalenie mowy oraz umiejętności poznawczych. Ponadto, z uwagi na ekspozycję narządu słuchu na różne negatywne czynniki, istnieje wiele sytuacji mogących prowadzić do ubytku słuchu.
Dowiedz się, jak działa słuch i jakie są rodzaje niedosłuchu. Sprawdź, jak rozwija się narząd słuchu już w życiu płodowym oraz jak dbać o uszy od najmłodszych lat!
Jak działa słuch? Budowa ucha
Słuch to jeden z podstawowych zmysłów. Fale dźwiękowe są odbierane i przetwarzane przez narząd słuchu, ale to dzięki korze mózgowej człowiek jest w stanie zrozumieć mowę czy rozpoznać inne dźwięki. W pierwszej kolejności dźwięk przechodzi przez kanał słuchowy w uchu zewnętrznym, następnie trafia do ucha środkowego i ucha wewnętrznego. Komórki słuchowe ucha wewnętrznego przekształcają fale dźwiękowe w impulsy nerwowe, które następnie są przekazywane do mózgu.
Aby zrozumieć dokładniej, jak działa zmysł słuchu, warto przybliżyć budowę ucha i funkcje poszczególnych elementów:
- Ucho zewnętrzne – składa się z małżowiny usznej i przewodu słuchowego o długości ok. 2,5 cm. Część chrzęstna ucha zewnętrznego jest związana z małżowiną uszną, natomiast część kostna z kością skroniową. Podstawową funkcją tej części ucha jest wychwytywanie fal dźwiękowych.
- Ucho środkowe – od ucha zewnętrznego oddziela je cienka błona bębenkowa. Pod wpływem fal dźwiękowych błona zostaje wprowadzona w wibracje, które kolejno wprawiają w ruch trzy kosteczki słuchowe (młoteczek, kowadełko i strzemiączko). Zadaniem kosteczek słuchowych jest wzmacnianie sygnału akustycznego, zanim zostanie on skierowany do dalszych struktur ucha.
- Ucho wewnętrzne – wzmocnione fale dźwiękowe są kierowane do okienka owalnego ślimaka. Wewnątrz tej części znajduje się płyn i komórki rzęsate (słuchowe). Drgania komórek słuchowych inicjują wytwarzanie impulsów elektrycznych, które kolejno poprzez nerw słuchowy przekazywane są do ośrodków słuchowych w korze mózgowej.
Wymienione części ucha stanowią część obwodową układu słuchowego, ale to mózg odpowiada za interpretację sygnałów elektrycznych. Z tego powodu do prawidłowego słyszenia niezbędna jest synergiczna praca wielu skomplikowanych części i mechanizmów.
Ubytek słuchu – rodzaje niedosłuchu
O niedosłuchu mówimy wówczas, gdy narząd słuchu w nieprawidłowy sposób przewodzi lub odbiera dźwięki. Słuch pogarsza się wraz z wiekiem i jest to normalny proces starzenia się organizmu. Zdarza się jednak, że problemy z prawidłowym funkcjonowaniem tego narządu pojawiają się znacznie wcześniej. Przyczynami niedosłuchu mogą być np. wady wrodzone, urazy mechaniczne i akustyczne, przebyte choroby zapalne uszu, choroby zwyrodnieniowe, nowotwory i in.
Diagnozę w kierunku ubytku słuchu wykonuje się za pomocą badań: otoskopowego i audiometrycznego. Dzięki badaniom można również określić rodzaj występującego niedosłuchu.
Wyróżnia się trzy zasadnicze rodzaje niedosłuchu:
- niedosłuch przewodzeniowy – pojawia się w wyniku zaburzeń części ucha odpowiedzialnego za przewodzenie dźwięku – przewodu słuchowego zewnętrznego i ucha środkowego,
- niedosłuch odbiorczy – wynika z zaburzeń funkcjonowania części odbierającej dźwięk – nerwu ślimakowego, narządu Cortiego lub zwoju spiralnego,
- niedosłuch mieszany – występuje jednocześnie niedosłuch typu przewodzeniowego i odbiorczego.
Jak słyszy dziecko w życiu płodowym? Rozwój narządu słuchu
Już w 4. tygodniu życia płodowego rozwijają się pęcherzyki słuchowe, natomiast w 7. tygodniu pojawiają się uszy. Jednak w I trymestrze ciąży dziecko odbiera dźwięki zupełnie inaczej niż w późniejszym okresie. Fale akustyczne krążą w płynie płodowym i są odbierane przez receptory zlokalizowane w skórze nienarodzonego dziecka.
Dopiero w 14. tygodniu kształtuje się aparat słuchowy. Kolejno, najprawdopodobniej w 5. miesiącu życia płodowego, dziecko zaczyna słyszeć. Zastanawiasz się, jak działa słuch dziecka w tym okresie? Otóż maluch słyszy głos matki nie tylko z zewnątrz, lecz także odbiera drgania rozchodzące się po jej ciele. Bicie serca, szum, oddech – to dźwięki najbliższe dziecku, słyszane przez nie nieustannie do momentu narodzin.
Wszelkie sygnały akustyczne docierające do dziecka są tłumione przez płyn płodowy, który wypełnia także uszy. Sposób, w jaki słyszy dziecko, można więc porównać do dźwięków słyszanych po zanurzeniu głowy w wodzie. Nie oznacza to jednak, że dźwięk jest cichy. Narażenie kobiety w ciąży na wysoki hałas może wzbudzać niepokój także u nienarodzonego dziecka.
Kiedy rozwija się słuch u dziecka?
Noworodki wciąż nie słyszą tak jak osoby dorosłe. Docierające do nich dźwięki są nie tylko stłumione, lecz także bardzo chaotyczne. Kiedy mówimy do noworodka, słyszy on nasz głos wielokrotnie, ponieważ fale dźwiękowe odbijają się od wszystkich powierzchni w pomieszczeniu i za każdym razem są odbierane przez dziecko. Sposób słyszenia noworodka można porównać do echa pomieszanego z wieloma innymi dźwiękami słyszalnymi jednocześnie.
Z czasem mózg przyzwyczaja się do wybiórczej interpretacji dźwięków. Noworodki nie są również w stanie zlokalizować źródła dźwięku. Najintensywniej reagują na bodźce znajdujące się z boku głowy, najbliżej ucha.
Dopiero po 4. miesiącu życia mózg dziecka uczy się ignorować większość odbijających się fal akustycznych. W tym momencie niemowlę zaczyna również w pewnym stopniu zlokalizować źródło dźwięku. Umiejętność ta zwykle jest opanowana precyzyjnie między 6. a 8. miesiącem życia.
Czy słuch dziecka działa prawidłowo? Jak to sprawdzić?
Noworodki urodzone w terminie zwykle mają prawidłowo rozwinięty słuch, co oznacza, że odpowiednio reagują na bodźce. Ich reakcje na dźwięki określa się jako odruchy, takie jak np.:
- odruch uszno-powiekowy – słysząc dźwięk, dziecko zamyka lub zaciska powieki;
- odruch Moro – dziecko szybko rozkłada ręce i paluszki, jakby wystraszyło się wysokiego dźwięku;
- przerwanie ssania jako reakcja/zainteresowanie dźwiękiem;
- kierowanie oczu i głowy w kierunku źródła dźwięku u dzieci po 7. miesiącu życia;
- przebudzanie się przy wysokich dźwiękach, jeśli sen jest płytki.
Reakcja dziecka na bodźce akustyczne nie jest równoznaczna z należytym rozwojem słuchu. Często trudno określić, czy niemowlę rozwija się prawidłowo, dlatego właśnie w pierwszych dniach życia wykonuje się badania przesiewowe i powtarza się je w razie potrzeby.
Jak dbać o słuch dziecka – wpływ hałasu i higieny ucha zewnętrznego
Dziecko „uczy” się słyszeć poprzez praktykę. Kontakt z dźwiękami inicjuje wytwarzanie nowych połączeń nerwowych, dlatego warto dbać o dużą ilość bodźców akustycznych. Dziecko powinno przebywać w spokojnym, cichym otoczeniu, ale nie należy nagminnie chronić malucha przed wysokimi dźwiękami. Noworodek powinien słyszeć wszystko, co dzieje się w mieszkaniu. Warto do niego jak najwięcej mówić, ponieważ częste powtarzanie to klucz do nauki mowy.
Warto również pamiętać, że słuch dziecka może ulec pogorszeniu w dowolnym etapie życia. Ważna jest więc nie tylko stymulacja za pomocą bodźców, lecz także odpowiednia dbałość o narząd słuchu. Szkodliwy wpływ na słuch ma zarówno hałas, jak i niektóre leki czy przebyte infekcje. Niezwykle istotna jest też prawidłowa higiena ucha. Wkładanie do kanału słuchowego patyczków higienicznych jest niemal równoznaczne z narażeniem dziecka na hałas. W obu przypadkach komórki rzęsate intensywnie reagują, a te uszkodzone nie posiadają zdolności do regeneracji, co w przyszłości może powodować niedosłuch.
Ze względu na specyficzną budowę przewodu słuchowego zapalenie uszu u dzieci to częsta przypadłość. To z kolei może upośledzać słuch, co wpływa negatywnie także na rozwój intelektualny dziecka. Podejrzewając chorobę uszu, należy więc udać się do lekarza, który zaleci odpowiednie leczenie. W przypadku chorób infekcyjnych stosuje się wiele preparatów, które wspomagają powrót do zdrowia i przynoszą dziecku ulgę. Jednym z nich jest np. wyrób medyczny LIX, który stosuje się już od 6. miesiąca życia. W niektórych przypadkach leczenie chorób uszu wymaga jednak podawania antybiotyków lub środków przeciwzapalnych, dlatego najbezpieczniejszym rozwiązaniem jest wcześniejsza konsultacja z lekarzem.
Źródła:
- Cudejko R., Kłopoty ze słuchem u dzieci, poradnik dla rodziców, https://www.mp.pl/pacjent/otolaryngologia/choroby/choroby-uszu/161544,klopoty-ze-sluchem-u-dzieci-poradnik-dla-rodzicow (data dostępu: 31.07.2023).
- Cieślar K., Zmysł słuchu, „Neutrino” 2014, nr 14, s. 1-4, https://ruj.uj.edu.pl/xmlui/bitstream/handle/item/247720/cieslar_zmysl_sluchu_2014.pdf (data dostępu: 31.07.2023).
- Niedzielski A., Kotowski M., Kiedy dziecko zaczyna słyszeć?, https://www.mp.pl/pacjent/pediatria/prawidlowyrozwoj/rozwojfizyczny/52273,kiedy-dziecko-zaczyna-slyszec (data dostępu: 31.07.2023).
