Ucho środkowe – budowa ucha, wskazówki pielęgnacyjne. Jakie funkcje pełni ucho?

Strona główna » Artykuły » Ucho środkowe – czym jest i dlaczego boli?

Funkcje, jakie pełni ucho środkowe, są niezbędne dla zachowania słuchu. Jego budowa zapewnia przetwarzanie fal akustycznych w drgania mechaniczne, które następnie są wzmacniane i kierowane do ucha wewnętrznego. Abyśmy mogli słyszeć, każdy element ucha środkowego musi działać nienagannie. Niestety, ucho środkowe jest narażone na liczne choroby i stany zapalne, czemu sprzyja między innymi jego specyficzna budowa. Ta część narządu słuchu wymaga więc odpowiedniej pielęgnacji i profilaktyki. Sprawdź, jaka jest budowa, funkcje i choroby ucha środkowego!

Jaka jest budowa ucha środkowego? Błona i jama bębenkowa, trąbka słuchowa

Narząd słuchu i równowagi pod względem budowy jest najbardziej skomplikowany u ssaków, w tym ludzi. Ucho środkowe stanowi jedną z części ucha, tworząc spójną całość z uchem zewnętrznym i wewnętrznym. Jego prawidłowa budowa umożliwia wzmacnianie i przekazywanie fal dźwiękowych docierających z otoczenia.

Ucho środkowe to przestrzeń zlokalizowana w czaszce, w której skład wchodzą elementy takie jak:

• błona bębenkowa – cienka i sprężysta membrana, która oddziela przewód słuchowy zewnętrzny od ucha środkowego;
• jama bębenkowa – jest wypełniona powietrzem, w tej przestrzeni znajdują się trzy kosteczki słuchowe – młoteczek, kowadełko i strzemiączko; ostatnia z wymienionych kości jest najmniejszą w ciele człowieka, mierzy zaledwie około 3 milimetrów; w jamie bębenkowej znajdują się także mięśnie, splot bębenkowy i nerwy, struna bębenkowa, gałąź szyjno-bębenkowa tętnicy szyjnej;
• trąbka słuchowa (trąbka Eustachiusza) – to kanał o długości około 3-4 centymetrów, który stanowi połączenie między uchem i gardłem; ujście gardłowe trąbki Eustachiasza ma kształt trójkąta o długości 6 mm;
• powierzchnia zewnętrzna okienka owalnego – styka się ze strzemiączkiem i prowadzi do przedsionka ucha wewnętrznego.

W ramach ciekawostki warto wspomnieć, iż w uchu środkowym znajdują się też mięśnie śróduszne: mięsień strzemiączkowy (uznawany za najmniejszy mięsień występujący u człowieka) oraz mięsień napinacz błony bębenkowej.

Warto pokrótce przedstawić pozostałe elementy narządu słuchu. Otóż ucho zewnętrzne składa się z małżowiny usznej i przewodu słuchowego zewnętrznego, którego najważniejszym elementem jest błona bębenkowa. Na ucho wewnętrzne składa się m.in. błędnik błoniasty (wypełniony płynem, tzw. przychłonką) i błędnik kostny (tworzy go przedsionek, ślimak i trzy kanały półkoliste).

Główne funkcje ucha środkowego. Jakie zadania pełni ucho środkowe?

Ucho środkowe jest zbudowane z niewielkich elementów, jednak pełnią one bardzo ważne funkcje. To w tej części fale akustyczne są wzmacniane i kolejno kierowane do ucha wewnętrznego.

Wyjaśniając w uproszczeniu, fale dźwiękowe, przedostające się do ucha środkowego przez zewnętrzny kanał słuchowy, w pierwszej kolejności trafiają na błonę bębenkową. Dzięki jej elastyczności sygnał akustyczny jest przetwarzany w drgania mechaniczne.

Z kolei generowane drgania błony bębenkowej pobudzają młoteczek (największą kosteczkę słuchową). Młoteczek wprowadzony w ruch przekazuje drgania także na kowadełko i strzemiączko. Dzięki kosteczkom słuchowym ucho środkowe pełni funkcje wzmacniające sygnał dźwiękowy.

W ostatnim etapie wzmocnione drgania mechaniczne są przekazywane do ucha wewnętrznego, gdzie rozpoczyna się ich przetwarzanie w impulsy nerwowe. Warto pamiętać, że funkcje ucha środkowego są warunkowane przez wszystkie jego elementy. Uszkodzenie jakiejkolwiek struktury ucha środkowego uniemożliwia przewodzenie sygnałów akustycznych, co z kolei zaburza prawidłowe słyszenie i powoduje dyskomfort w codziennym życiu.

Kogo dotyczą choroby ucha środkowego? Ostre, przewlekłe i wysiękowe zapalenie ucha środkowego

Wśród często spotykanych schorzeń narządu słuchu wymienia się głównie choroby infekcyjne ucha środkowego. Czynnikiem szczególnie narażającym ucho środkowe na choroby jest budowa trąbki Eustachiusza. Stanowi łącznik z gardłem, dlatego też drobnoustroje mogą przedostawać się do ucha z górnych dróg oddechowych.

Infekcja ucha środkowego może dotyczyć osób w każdym wieku, jednak ze względu na niedostatecznie rozwiniętą trąbkę Eustachiusza w wieku dziecięcym to właśnie najmłodsi są najbardziej narażeni na zapalenie ucha środkowego wywoływane przez wirusy lub bakterie. Objawem stanu zapalnego jest m.in.: silny ból ucha, złe samopoczucie, brak apetytu, pogorszenie słuchu. Chorobie sprzyja także osłabienie odporności, dlatego stosunkowo często rozwijają się również u osób starszych.

Wśród chorób infekcyjnych ucha środkowego wyróżnia się:

• ostre zapalenie ucha środkowego,
• przewlekłe zapalenie ucha środkowego (z wysiękiem lub bez, może prowadzić do zapalenia błędnika),
• wysiękowe zapalenie ucha środkowego (na skutek choroby pojawia się ujemne ciśnienie w jamie bębenkowej).

Ucho środkowe jest narażone także na choroby, które stanowią powikłanie po wcześniej przebytym stanie zapalnym. To między innymi uszkodzenia i zmiany patologiczne, wśród których wymieniane są perlak ucha środkowego i perforacja błony bębenkowej. Pierwsza z wymienionych przypadłości to choroba, w której przebiegu z prawidłowo funkcjonujących komórek tworzy się narośl, wyglądem przypominająca perłę. Choroba może rozwijać się już w życiu płodowym (perlak wrodzony), w następstwie infekcji (perlak nabyty) lub u osób, u których nie występują choroby uszu (perlak pierwotny).

Osteokleroza i perforacja błony bębenkowej

Z kolei perforacja błony bębenkowej to poważne uszkodzenie ucha środkowego, które niekiedy następuje w wyniku nagromadzenia się wydzieliny w przebiegu chorób infekcyjnych uszu. Inne możliwe przyczyny takiego stanu to między innymi uraz akustyczny lub mechaniczne uszkodzenie ucha środkowego, na przykład w wyniku uderzenia lub wypadku.

Wymieniając możliwe choroby ucha środkowego, należy wspomnieć także o otosklerozie. To schorzenie, które dotyka strzemiączka, a co za tym idzie – także pozostałych kosteczek słuchowych. Otoskleroza jest chorobą o nieznanej etiologii, która niestety, bez odpowiedniego leczenia, prowadzi do utraty słuchu.

Ucho środkowe – pielęgnacja, zasady higieny uszu

Elementy ucha, które należy regularnie myć, to małżowina uszna i widoczna część przewodu słuchowego. Z kolei ucho środkowe, które jest oddzielone od ucha zewnętrznego błoną bębenkową, nie podlega bezpośrednim zabiegom higienicznym. Niemniej niewłaściwa higiena uszu w dużym stopniu sprzyja infekcjom ucha środkowego, dlatego niezwykle ważne jest, aby dbać o nie prawidłowo.

Podstawą pielęgnacji uszu jest zabezpieczenie ich przed wilgocią i ochrona przed patogenami chorobotwórczymi. Jednak często popełnianym błędem jest nagminne czyszczenie uszu za pomocą patyczków higienicznych. Wilgoć, ciepło czy uszkodzenia mechaniczne delikatnej błony śluzowej wyściełającej kanał słuchowy sprzyjają wnikaniu i namnażaniu się patogenów. To z kolei prowadzi do rozwoju infekcji uszu, dlatego dbałość o ucho środkowe to przede wszystkim pielęgnacja ucha zewnętrznego.

Osoby, które doznały drobnych urazów przewodu słuchowego lub są narażone na długotrwałą wilgoć, między innymi wskutek częstych kąpieli na basenie, mogą stosować na przykład wyrób medyczny LIX. Preparaty miejscowe wspomagają osuszanie tkanek, dzięki czemu między innymi zmniejszają obrzęk i ułatwiają gojenie się drobnych urazów.

Małżowinę uszną i widoczną część przewodu słuchowego należy myć każdego dnia, najlepiej przy pomocy wody z delikatnym mydłem. Preparaty przeznaczone do rozmiękczania woskowiny usznej należy stosować w razie potrzeby. Pamiętajmy, że woskowina pełni bardzo ważne funkcje, między innymi zabezpiecza przed wnikaniem patogenów i usuwa zanieczyszczenia, więc jej optymalna ilość jest niezbędna.

Niemniej nadmiar wosku prowadzi do zatkania ucha, co z kolei skutkuje podrażnieniem, zaburzeniami słuchu i wystąpieniem obrzęku, a także zwiększa ryzyko gromadzenia się drobnoustrojów chorobotwórczych w kanale słuchowym. W takich przypadkach również ucho środkowe jest narażone na choroby infekcyjne, których należy unikać, a w razie ich wystąpienia – bezwzględnie skonsultować się z lekarzem.

 

Źródła:

1. Jurkiewicz D., Zielnik-Jurkiewicz B., Zapalenie ucha środkowego, https://podyplomie.pl/medycyna/10674,zapalenie-ucha-srodkowego [dostęp: 28.08.2023].
2. Marszalik D., Iwaniec M.,  Kinematyka słyszenia-ucho środkowe, „Aktualne Problemy Biomechaniki” 4 (2010): 137-142.
3. Wiercińska M., Ostre i przewlekłe zapalenie ucha środkowego: przyczyny, objawy i leczenie, https://www.mp.pl/pacjent/otolaryngologia/choroby/choroby-uszu/177491,ostre-zapalenie-ucha-srodkowego [dostęp: 28.08.2023].